پیش از سه دهه از اجباری شدن حجاب می‌گذرد
مردمک: مریم صبا:در جمهوری اسلامی ایران حجاب، اجباری‌ست و هدف از آن نیز به گفته حاکمان «مصونیت» است؛ پیش از سه دهه از اجباری شدن حجاب می‌گذرد و اخبار و گزارش‌ها از «مصون» نبودن زنان و تجاوزهای گروهی هر روز ابعاد تازه‌ای به خود می‌گیرد.
مدتی پس از انقلاب اسلامی سال ۵۷ در ایران، «حجاب» برای زنان اجباری شد و زنان بسیاری به دلیل آنچه «بی‌حجابی» یا «بدحجابی» خوانده میشود، در این سال‌ها در معرض فشار بوده‌اند. این فشارها به ویژه در سال‌های اخیر با راه‌افتادن گشت‌های «امنیت اخلاقی» متمرکزتر شده و به صورت سازماندهی‌شده افزایش یافته است.
از چند سال گذشته تا کنون، گزارش‌ها و ویدئو‌هایی از برخورد و بازداشت زنان در خیابان‌ها و اماکن عمومی منتشر شده است، اما باوجود این فشارها، همچنان این پرسش مطرح است که تا چه اندازه پوشش و لباس زنان در این سال‌ها تغییر کرده است؟ معیار مشخص پوشش زنان و برخورد با آنها چیست؟ و این‌که این برخورد‌ها تا چه اندازه اهداف حاکمیت اسلامی را برای تامین آنچه «مصونیت» زنان خوانده میشود، تامین کرده است؟
برخی مسئولان می‌گویند که دلیل اصلی این فشارها و برخورد با زنان، افزایش امنیت آنها و ایجاد «مصونیت» زنان دربرابر «آزار و اذیت مزاحمان نوامیس» است، آنها علاوه بر این حجاب را مطابق دین اسلام می‌دانند و می‌خواهند که پوشش زنان را یکدست کنند.
با این حال در مواقعی که فشارهای نیروی انتظامی تشدید میشود، برخی دختران و پسران جوان به دلیل نگرانی از بازداشت و برخورد، پوشش خود را به آنچه خواست جمهوری اسلامی است نزدیک میکنند اما برخی دیگر کمتر تحت تاثیر این فشارها قرار می‌گیرند.
«آرایش غلیظ، مانتو و شال کوتاه و پوشش‌های نامتعارف و غربی و آرایش و لباس مبتذل در مورد پسران»، از مصادیقی است که نیروی انتظامی برای برخورد با «بدحجابی» مطرح کرده است.
احمد روزبهانی، رئیس پلیس امنیت نیروی انتظامی نیز به تازگی اعلام کرده که «بدحجاب‌ها» جریمه نقدی هم می‌شوند.
در همین رابطه، فریده غیرت، وکیل دادگستری، در گفت و گو با مردمک، درباره تاثیر گشت‌های امنیت اخلاقی برای مبارزه با آنچه «بدحجابی یا بی‌حجابی» خوانده میشود، چنین می‌گوید: زنانی که به دنبال این بودند تا با افکار انحرافی و خلافکاری جامعه را تحت تاثیر قرار دهند، کار خودشان را کرده‌اند و حتی در مواردی با پوشش کامل مورد نظر جمهوری اسلامی هم دست به این اقدامات زده‌اند.
درعین حال به گفته این حقوقدان شمار زیادی از زنان که می‌خواهند در این جامعه زندگی کنند و درست قضاوت بشوند، رعایت پوشش موردنظر جمهوری اسلامی را به اجبار یا با میل پذیرفته‌اند.
سعیده، شهروند سی ساله متاهلی که از پوشش چادر استفاده می‌کند و در تهران زندگی می‌کند به مردمک می‌گوید برخورد‌ها با «بدحجابان» در قالب گشت ارشاد و یا گشت امنیت اخلاقی، بر خود او تاثیر بسیار منفی داشته است. سعیده می‌گوید: اگر ببینم روزی ماموران به خاطر چادری که بر سر دارم حتی به من گل می‌دهند، همان جا چادر را از سر بر می‌دارم.
زهرا متاهل و ۳۸ ساله، شهروندی که از چادر استفاده نمی‌کند، هم می‌گوید: برخورد با «بدحجابان» در قالب گشت ارشاد و یا گشت امنیت اجتماعی، باعث جری‌تر شدن یک عده میشود و هیچ وقت هم به نتیجه نرسیده است.
زهرا پیشنهاد می‌دهد که بعد از گذشت سی و چند سال از انقلاب اسلامی در ایران، رفراندوم بگذارند تا مردم خود نوع حجابشان را انتخاب کنند؛ «مانند کشور مالزی که هر کس خودش نوع پوشش را انتخاب می‌کند.»
موضوع گشت امنیت اخلاقی و برخورد با آنچه «بدحجابی» خوانده میشود، این روزها و با آغاز فصل تابستان، در شرایطی بار دیگر به متن جامعه و رسانه‌ها کشیده شده که ماه‌ها در اظهارنظر مسئولان در حاشیه قرار گرفته بود.
حسین ساجدی نیا، رئیس پلیس تهران می‌گوید که در این دوره از برخوردهای گشت امنیت اخلاقی که از اواسط خرداد ماه آغاز شده، در سطح شهر تهران «هنجارشکنی‌ها» ۲۰ درصد کاهش یافته و «مزاحمت نوامیس» نیز به ۵۰ درصد رسیده است.
نیروهای انتظامی تهران هنوز تعریف رسمی و دقیقی از آنچه «هنجارشکنی» یا «مزاحمت نوامیس» می‌نامند ارائه نکرده‌اند.
در عین حال به گفته پلیس تهران، ازجمله برخوردهای «شدید» نیروی انتظامی برای «تامین امنیت اخلاقی» مردم که به «خواست خود آنها» انجام می‌گیرد، «شناسایی و پلمپ مراکز شوهای زیرزمینی که اقدام به فروش لباس‌های قاچاق و نامناسب میکنند» بوده است.
در مورد «خواست مردم برای تامین امنیت اخلاقی» نیز هنوز آمار مستقل یا رسمی منتشر نشده است که بر اساس آن بتوان به قضاوتی دقیق‌تر رسید.
همچنین از دیگر اقداماتی که نیروی انتظامی قصد دارد برای «تامین امنیت اخلاقی مردم» انجام دهد «برخورد با فروشندگانی است که لباس‌های نامناسب را در پشت وی‌ترین مغازه خود قرار داده و یا آنها را عرضه میکنند».
شهین‌دخت مولاوردی، حقوقدان و کار‌شناس مسائل زنان در این باره به مردمک می‌گوید: برخورد با موضوع «بدحجابی یا بی‌حجابی»، در فصول خاصی از سال تشدید میشود و مقطعی است و از نوع برخورد با معلول است نه علت. به گفته وی، موضوع پوشش از جنس موضوعات فرهنگی است و نمی‌شود با برخوردهای سخت افزاری و شدید، با آن روبه‌رو شد.
خانم مولاوردی می‌گوید: در این سال‌ها اظهارنظرهایی مطرح شده مبنی بر این‌که زنان در دامن زدن به مفاسد اخلاقی در جامعه مقصر هستند و اگر دولت زنان را کنترل کند، جامعه مدینه فاضله موردنظر حاکمیت محقق میشود، اما این‌که در جامعه انگشت اتهام به سمت زنان نشانه گرفته شود، مسئله‌ای را حل نمی‌کند.
در همین رابطه، سپیده، شهروند مجرد و ۲۶ ساله که از پوشش مانتو استفاده می‌کند، بر این نظر است که برخورد با بدحجابان در قالب گشت ارشاد و یا گشت امنیت اجتماعی، بر وضعیت حجاب در کشور تاثیر منفی دارد زیرا این طرح واکنش تدافعی در جامعه ایجاد می‌کند. او به مردمک می‌گوید اگر روزی مسئولیتی در این جامعه داشته باشم، اعلام می‌کنم که با حجاب اجباری به طور کامل مخالفم.
مریم نیز که خود پوشش مانتو دارد و متاهل و ۲۳ ساله است، دراین باره به مردمک می‌گوید: برخورد با «بدحجابان» تاثیر منفی دارد و وضعیت حجاب و پوشش زنان با اجرای این طرح‌ها بدتر از آن چیزی شده که مورد نظر حکومت است، زیرا برخی از مردم با این حکومت که ادعا می‌کند مظهر اسلام است، مخالف هستند و بنابراین با اقدامات آن نیز مخالفت میکنند.
با این حال هستند زنانی که از برخی برخوردهای امنیتی با موضوع حجاب استقبال میکنند و «بدحجابی» را «معضل اجتماعی» می‌دانند؛ آسیه، شهروند میان‌سال مشهدی از جمله این افراد است. آسیه به مردمک می‌گوید: «حجاب» یک موضوع دینی و در کشور اسلامی رعایت آن اجباری است.
به گفته آسیه مقام‌های امنیتی لازم نیست در این مورد نظر مردم را جویا شوند، چرا که در این مورد نظر دین اهمیت بیشتری دارد.
پوشش زنان و تجاوزهای گروهی
در هفته‌های اخیر که ماجرای چند مورد تجاو، از جمله در خمینی‌شهر، در رسانه‌های رسمی جمهوری اسلامی مطرح شد، برخی مسئولان در اظهارات خود تجاوز و اذیت و آزار زنان را با نوع «پوشش» آنها ارتباط داده و زنان قربانی تجاوزها را عامل آن دانستند.
به‌عنوان نمونه، غلامحسین محسنی اژه‌ای، دادستان کل ایران پس از ماجرای تجاوز گروهی به چند زن در خمینی‌شهر گفته بود: «به خانواده‌ها سفارش می‌‌کنیم تا اقداماتی که موجب خدشه‌دار شدن عفت عمومی میشود، انجام ندهند. برخی از تعرضات به دلیل کوتاهی‌های اولیه است.»
به نظر رئیس پلیس آگاهی اصفهان، «اگر این زنان [قربانیان تجاوز] لباس مناسب داشتند، شاید اینطوری نمی‌شد.»
فریده غیرت، وکیل دادگستری در این رابطه به مردمک می‌گوید: توضیح و تفسیر این‌که کسی آرایش یا پوشش نامناسب دارد، کار ساده‌ای نیست. ممکن است پوششی از نظر یک مسئولی بد و از نظر مقام دیگری مناسب تلقی شود و معیار مشخصی در این باره وجود ندارد. نوع رنگ و مدل لباس ممکن است باعث برداشت‌های مختلف شود.
خانم غیرت می‌گوید: «من نمی‌دانم این زنان که مورد تجاوز قرار گرفتند دارای چه پوششی بودند اما در موارد بسیار زیادی دیده‌ام که زنان با پوشش کامل که جامعه می‌پسندد هم، مورد تجاوز قرار گرفته‌اند.»
به گفته این حقوقدان، موضوع پوشش و لباس زنان در حدی نیست که تمام تجاوزها به زنان را توجیه کند. مسائل اجتماعی عمیق است و مساله‌ای انتزاعی نیست که بگوییم اگر زنی لباس نامناسب داشته باشد باید مورد تجاوز قرار بگیرد. چنین اظهارنظرهایی خود زمینه مساعد برای تجاوز ایجاد می‌کند.
شهین‌دخت مولاوردی نیز در این رابطه به مردمک می‌گوید: چنین نگرشی از سوی مسئولان تنها «ناتوانی و ضعف ضابطان قضایی و پلیس در برخورد با مجرمان و متهمان را توجیه می‌کند و به‌جای آنکه لرزه بر اندام عاملان اذیت و آزار زنان بیندازد، ترس و هراس بیشتری در میان زنان و قربانیان ایجاد می‌کند.»
مریم از شهروندان تهرانی در این باره به مردمک می‌گوید: اظهارات برخی مسئولان که تجاوزهای اخیر را به دلیل «بدحجابی» زنان می‌دانند، قبول ندارد زیرا به نظر او، این موضوع هیچ ارتباطی به حجاب و پوشش زنان ندارد و رسانه‌ای کردن چند نمونه از این اتفاقات، سیاستی برای ایجاد رعب و وحشت است.
از دیگر نمونه‌های اخیر تجاوز گروهی که در رسانه‌ها مطرح شد، تجاوز به یک زن در روستای قوژد، از توابع کاشمر در استان خراسان رضوی بود. از دیگر پرونده‌های جنجالی در سال‌های گذشته، تجاوز سه نفر به زن سرایداری در مقابل فرزندان خانواده او در لواسان بود. همچنین در یک مورد دیگر که در رسانه‌ها مطرح شد، تجاوز شش نفر به یک زن در منطقه قیامدشت تهران در سال ۱۳۸۸ بود.
گفت‌وگو در مورد حجاب اجباری زنان از ابتدای انقلاب اسلامی و در دایره‌های گوناگون فکری و سیاسی مطرح بوده است. اینک بیش از سی سال از برخورد‌ها و فشارهای حکومت بر زنان می‌گذرد. در این زمان جامعه ایران هم از نظر سنی و اجتماعی و هم از نظر فرهنگی و عقیدتی تغییرات بسیاری کرده است. نسل تازه و جوانی در آن زندگی میکنند که خود در دگرگونی‌های دهه‌های پیش و پس از انقلاب تاثیری نداشته و نقشی نیز بازی نکرده‌اند. در میان آنها نیمی از جامعه نه تنها با فشار مضاعفی در مورد پوشش خود روبه‌رو بوده بلکه قربانی اصلی تجاوز نیز بوده است؛ زنان.
در این میانه نیروهای امنیتی ایران نیز گه‌گاه و بسته به شرایط سیاسی و حتی آب‌وهوایی، مثلا با رسیدن تابستان، در خیابان‌ها جمع می‌شوند تا نوع خاصی از «امنیت» شهروندان را تامین کنند؛ امنیتی که مقام‌های ایرانی آن را «امنیت اخلاقی» می‌نامند.
منبع: 6 تیر 1390