زن ايرانی در گذرگاه تاريخ اتحاديه غيبی نسوان

از تشكلاتی كه دسته اول را تشكیل دادند’ اتحادیه غیبی نسوان‘ را می توان نام برد. این تشكل در سال 1325/ 1907 در تهران تشكیل شد.

’اتحادیه غیبی نسوان‘ و اهدافی كه در برخورد به مسائل سیاسی جامعه از خود نشان داد حاوی سه نكته اساسی است:

یكم، جنبش زنان یك جنبش سیاسی است. با قدرتهای سیاسی روبرو است. مبارزه اش فقط بر علیه ستمگران خانگی یعنی پدرو شوهر و برادر كه به هزارو یك شكل ستم می كنند، نیست. دولت مردسالار و پدر سالار حافظ سنت، فرهنگ، مذهب، اقتصاد و قانون حاكم است. تحقق اهداف و پیشروی جنبش زنان به این امر گره می خورد كه چگونه به این قدرت و مناسبات حاكم برخورد می كند.

دوم اینكه مبارزه علیه پدر سالاری و مردسالاری حاكم بر جامعه، از طریق مبارزات پراكنده و فردی حاصل نخواهد شد. پدر سالاری و مردسالاری كه طی قرون متمادی بر زنان اعمال شده  از طریق  یك نظام است  كه در عرصه های مختلف جامعه توسط قدرت سیاسی اعمال می شود. زنان برای رهائی خود و دخالت در امور جامعه بدون داشتن تشكلات مستقل خود كاری از پیش نخواهند برد.

نكته سوم، با قرار داشتن دولت های زن ستیز استبدادی تشكلات انقلابی  زنان باید عمدتا به شكل مخفی سازماندهی گردند.اگر چه تشكلات  زنان نیز همانند سایر احزاب و تشكلات انقلابی از هر روزنه ای كه پیشبرد فعالیت های انقلابی را بطور علنی ممكن میسازد، استفاده می كند. اما پیكره اصلی تشكیلات  باید مخفی باشد تا بتواند در مقابل سركوب دشمنان تاب آورده و ادامه كاری خود را حفظ كند.  – هما  غفوری

’ اتحادیه غیبی نسوان‘ یگانه تشكل سیاسی زنان در دوره اول مجلس شورای ملی است كه در تهران تشكیل شد و به فعالیت پرداخت. اعضای این اتحادیه به لحاظ شرایط سیاسی و اجتماعی آن دوره مخفیانه فعالیت می كردند. در اوایل سال 1326 كوشیدند كه با سنجش نمایندگان مجلس شورا به این امر دست یابند كه آیا می توانند به فعالیت های علنی بپردازند یا نه. از این رو در جلسه مجلس شورای ملی در سال 1326 برابر با مارس 1908 مرتضی قلیخان نائینی نماینده ملاكین اصفهان كه احتمالا با اتحادیه غیبی نسوان در ارتباط بود، اعلام كرد” بنده بلیطی به دست آورده ام  می خوانم ببینید آیا شرعا صحیح است یا خیر؟ آنگاه بلیط اتحادیه غیبی نسوان را قرائت كرد و نمایندگان مجلس در باره آن اظهار نظر كردند.“

میرزا محمود گفت:” این مسئله قابل مذاكره در مجلس نیست و باید به وزارت داخله نوشته شود كه قدغن نمایند چنین انجمنی تشكیل نشود“.

میرزا فضلعلی آقا ضمن اعلام اینكه” اصل اجتماع شرعا ضرری ندارد“ توضیح داد” ما چون به طبیعت زن های مملكت خودمان مسبوق هستیم گمان نمی كنم كه اشخاص با عفت و عصمت داخل در این كار شوند و گمان می كنم اشخاصی كه مفسد و مغرض هستند می خواهند به واسطه این اجتماعات بعضی فساد ها كنند. این است كه اجتماع می نمایند.“

آقا سید علی تقی نماینده دماوند گامی فراتر نهاد و گفت” این راجع به عقیده است. باید كاری كرد كه او را از میان برداشت.“

وكیل االرعایا گفت ” ................. اسم انجمن چیزی است تازه اصطلاح شده. چه ضرر دارد جمعی از نسوان دور هم جمع شده از یكدیگر كسب اخلاق حسنه نمایند. در صورتی كه معلوم شود كه از جمع شدن از اجتماع آن ها مفسده ای كه راجع به دین و دنیا باشد بروز نماید البته باید جلوگیری شود والا نباید اساسا این مسئله بد باشد.“

در این میان حسینقلی خان نواب پیشنهاد كرد مجلس شورای ملی به این مسئله نپردازد و روزنامه ها در مورد تشكل های زنان بحث و بررسی كند. اما در باره تشكل های زنان و از جمله اتحادیه غیبی نسوان در روزنامه های آن دوره بحث و بررسی نشد. تنها مطلبی كه  به این اتحادیه پرداخت، اعتراض علی اكبر دهخدا به نمایندگان مجلس بود كه در ستون چرند و پرند روزنامه صوراسرافیل به چاپ رسید. دهخدا نوشت:” چه علت دارد كه زن های ما چند دفعه جمع شده، عریضه ها به مجلس شورا و هیئت وزراء عرض كرده و با كمال عجز و الحاح اجازه تشكیل مدرسه به طرز جدید و ترتیب انجمن نسوان خواستند و هر دفعه وكلا و وزرای ما گذشته از اینكه همراهی نكردند، ضدیت نمودند.“

علت اساسی مخالفت اكثریت نمایندگان مجلس شورای ملی با موجودیت و فعالیت اتحادیه غیبی نسوان به خاطر آن بود كه این اتحادیه بر خلاف دیگر تشكل های زنان در آن  دوره، به اموری مانند خیاطی یا تحریم كالاهای وارداتی نمی پرداخت و فعالیت آن سیاسی بود.

اتحادیه غیبی نسوان خواستار به رسمیت شناخته شدن حقوق زنان، برابری حقوق سیاسی و اجتماعی زنان و مردان از سوی مجلس شورای ملی و رفع موانع در برابر فعالیت آن اتحادیه بود.

اتحادیه غیبی نسوان با تاكید بر این نكته كه ” امروز بر احدی پوشیده نیست كه هر بیوه زنی به مجلس داراالشورای ملی حق دارد و ما امروز حقوق خودمان را می خواهیم“ با نمایندگان مجلس شورای ملی اتمام حجت كرد كه” اگر وكلای محترم ما توانستند یا می توانند تا رمضان(1325) قانون را تمام كرده و در سایركارها ترتیبی بدهند كه آسایش خلق فراهم شود، زهی شرف و سعادت، والا اگر در خود چنین پیشرفتی نمی بینید و می خواهند باز هم به ترتیب سابق پیش بروند ما به توسط همین عریضه خبر می دهیم كه همه استعفا از كار بدهند و رسما به توسط روزنامه ندای وطن به ما ها خبر داده، چهل روزی هم كار را به دست ما زن ها واگذارند.“  در این مقاله نماینده اتحادیه غیبی نسوان رئوس اصلاحات و اقداماتی را كه می بایست در آن چهل روز حكومت زنان اجراء شود مشخص می كند.

این برنامه اصلاحی كه در عین حال نشانگر حساسیت های سیاسی و اجتماعی اتحادیه غیبی نسوان و تلقی آنان از مشكلاتی بود كه كشور با آن مواجه بود، چنین است:” قانون را صحیح می كنیم، نظمیه را صحیح می كنیم، حكام تعیین می كنیم، دستورالعمل ولایات را می فرستیم، ریشه ظلم و استبداد را از بیخ می كنیم، ظالمین را قتل عام می كنیم، انبارهای جو و گندم متمولین را می شكنیم، كمپانی برای نان قرار می دهیم، خزانه های وزراء را كه از خون خلق جمع و در سرداب ها گرو كرده اند بیرون می آوریم، بانك ملی بر پا می كنیم، قشون عثمانی را عقب می نشانیم، اسرای قوچان را عودت به خانه های خود می دهیم، قنوات شهری را صحیح می كنیم، و آب سالم به مردم می خورانیم، كوچه ها و خیابان ها را تنظیف می كنیم، كمپانی برای شهر معین می كنیم.“

انتشار مقاله اتحادیه غیبی نسوان و انتقادهای آن به عملكرد مجلس شورای ملی و ارائه برنامه اصلاحی با بی اعتنائی و سكوت محافل سیاسی كشور روبه رو شد و به چالش آن اتحادیه پاسخی ندادند.

 تشكیل اتحادیه غیبی نسوان و ارائه برنامه اصلاح از سوی آنان نشانه آشكار و جدی از دگرگونی فكری زن ایرانی و خواست و اراده آنان در تغییر شرایط زندگی فردی و اجتماعی خویش و تلاش برای دستیابی به برابری با مردان است. به واقع اتحادیه غیبی نسوان تعریفی را كه در فرهنگ حاكم بر جامعه ایران برای ” زن“  ووظایف او مطرح بود نفی می كرد و مفهوم جدیدی از ” زن“ و وظایف او را مطرح می نمود. هم چنین آنان بر لزوم مشاركت فعالانه زنان در حوزه هایی از حیات اجتماعی تاكید می كردند كه نه فقط در آن زمان كه حتی تا چند دهه بعد  نیز كاملا مردانه محسوب می شد، علاوه برا ین اتحادیه غیبی نسوان ثمره و حاصل تفكر و عمل مردان را ناقص و نا كارآمد می دانست و مدعی تكمیل و تصحیح آن از سوی زنان بود.

از عاقبت اتحادیه غیبی نسوان و اینكه تا چه زمان توانستند به فعالیت خود ادامه دهند اسنادی در دست نیست. اما به گفته برخی محققان اعضائی از این تشكل به درج مقالاتی در روزنامه های آن دوران مبادرت ورزیدند.

 باید توجه داشت كه تشكیل اتحادیه غیبی نسوان و فعالیت آن نه فقط در جامعه ایران بلكه در خاورمیانه یك تحول و رخداد عظیم اجتماعی است.

-  تلخیص ازكتاب ” هدف ها و مبارزه زن ایرانی از انقلاب“  مشروطه تا سلطنت پهلوی“ محمد حسین خسرو پناه

- ا نقلاب مشروطیت ایران – م. س . ایوانف

مرداد 1383/ جولای 2004