یادمان پوران بازرگان
و اهدای جایزه به کتاب "زنان سال صفر" اثر آذر درخشان
نویسنده: انديشه و پيکار دوشنبه ، ۱۵ اسفند ۱۳۹۰؛ ۰۵ مارس ۲۰۱۲
شنبه سوم مارس، پنجمین یادمان پوران بازرگان در سالن سخنرانی کتابفروشی مقاومت (وابسته به انجمن اوروـ فلسطین) با حضور گرم و قابل توجه جمعی از دوستان پوران و علاقه مندان به مبارزه و آرمان او برگزار شد. فشرده برنامه را در زیر می آوریم و انتشار متن کامل آن را به روزهای آتی موکول می کنیم:
1ـ (موزیک و نمایش ویدئوی فراتر از بند اثر شهره کیا (با شعر شاملو و آواز فرهاد)به صورت پیش زمینه)
http://www.negah1.com/souti/shohre.htm 2ـ زهره ستوده، اجرا کننده برنامه: خوشآمد به حضار و تشکر از انجمن اورو فلسطین
خوش آمدید! به خانه دوم پوران، به این سالن سخنرانی و کتابفروشی رزیستانس که توسط انجمن اورو فلسطین تاسیس شده است. خوش آمدید .
قبل از اینکه از پوران بعنوان یک رفیق، بعنوان یک دوست یاد کنم. ازانجمن اوروفلسطین مختصری می گویم. و بهمین مناسبت از خانم اولیویه زمور و آقای نیکلا شهشهانی بخاطر استقبال گرمشان از همایش امروز سپاسگزاریم...
پوران " زن " متولد نشد! در مناسبات مرد سالاری، در مذهب، در سنت های رایج و دیرینه که عمیقا" در جامعه حاکم است و به قول خودش "و درعقب ماندگی تاریخی ما زنان" "زن" شد ولی "زن به مفهوم مردسالارانه رایج" نماند.
پوران که در خانواده ای سنتی و مذهبی متولد شده بود و در فضائی که رفتن دختران به مدرسه رفتاری خارج از سنت و فرهنگ خانواده محسوب می شد، به مدرسه رفت و تا حضور فعال در کار زار سیاسی ـ اجتماعی ادامه داد.
او با توجه به دشواری مبارزه ی زنان علیه مناسبات مردسالارانه بعنوان اولین زن مجاهد در سازمان مجاهدین خلق ایران و بعد یک کمونیست، شایستگی و لیاقت خود را در کنار زحمتکشان و همچنین در مبارزات خلق های منطقه و بخصوص خلق فلسطین نشان داد...
هرجا مبارزه ای با سرمایه داری و ستم سرمایه بود، پوران حضور داشت. هر جا، با دروغ و جعلیات "اپوزیسیون" اصلاح طلب جمهوری اسلامی، مواجه می شد، ساکت نمی نشست. پوران، روحیه ای شورشی و فعال داشت. پوران کمونیست بود و همیشه با افتخار از آن یاد می کرد.
پوران؛ ساده ، خودمانی و صریح بود. جهانی که پوران نويدش را می داد، خود در زندگی روزمره بکار می برد. او برای دست يافتن به جهانی انسانی و عادلانه، روش و منشی انسانی داشت. به هیچ نوع مصلحت جوئی تن نمی داد. او راز جدال ذهن و عين را دريافته بود و خط سرخ زندگی اش جلوه ای از آميزش هر چه بيشتر حرف و عمل بود.
پوران یک عمرِ سرشار از مبارزه بود مثل لوئیز میشل.
پوران دوستی صمیمی بود با قلبی به بزرگی اقیانوس و به زلالی آب چشمه .
نگاه مهربانش که سرشار از گفتنی بود هر لحظه در خاطرم زنده است. یادش گرامی باد.3ـ صدای پوران، آنجا که از وضع کودکی و نوجوانی اش می گوید:
SedaayePouran.mp3 4ـ سخنی در باب آنچه پوران بود و برای ما هست. نوشته تراب حق شناس که بهرام قدیمی آن را خواند.
تراب در پایان نوشته خود با این جملات به طرح تاسیس بنیاد پوران اشاره کرد: دوستان گرامی، پوران مُرد، اما مبارزهء او نمرده است. از همین رو دوست داریم نکته ای را به اطلاعتان برسانیم که به خصوص مهم است زیرا هم مثل خود پوران خلاف جریان است و هم متعلق به آینده، و آن این که ما در کار تدارک تأسیس بنیادی بوده و هستیم به نام بنیاد پوران بازرگان که امیدواریم گرایش های متنوع چپ انقلابی بتوانند از آن استفاده کنند. هدف از تأسیس بنیاد این است که هر سال، یا هر دو سال به کتابی شایسته که در بارهء یکی از موضوعات حاد اجتماعی و سیاسی از جمله: جنبش کارگری، جنبش کمونیستی، جنبش زنان، و لائیسیته به زبان فارسی تدوین یا ترجمه شده باشد، جایزه اهدا گردد، یا به اشکال دیگری از آن حمایت شود.
جوائز ادبی و علمی طبعاً وجود داشته، ولی این بنیاد می کوشد با اتکا به میراث معنوی پوران و البته همکاری و مشارکت علاقه مندان برای تحقیق در بارهء موضوعاتی که ذکر شد، ارج ویژه ای قائل شود. طی 4 سال گذشته بیشتر متوجه شده ایم که این اقدام تدارک ویژه ای لازم دارد و غیر از امکانات مالی و رفع موانع حقوقی، باید چشم انداز دوام و حیات مثبت و بالنده داشته باشد و بتواند فضائی مناسب برای نقد و ارتقاء، به جنبش چپ و جنبش زنان ارائه کند. ما در حد توان خود این پروژه را پی خواهیم گرفت، از دستاوردهای مکتوبِ مبارزان گوناگون که در چارچوب موضوعات یاد شده بگنجد، قدردانی خواهیم کرد و این را درست می دانیم که تلاش ما در تدارک بنیاد، از نخستین قدم، با عمل یعنی برپایی چنین جلسه ای و اهدای جایزه به کتابی شایسته همراه باشد.
5ـ سخن صمیمی دو تن از دوستان و یاران پوران: جمیله ندایی و مهری جعفری.
6ـ شعری از ساسان دانش: به مناسبت سفر پوران
هرگز تسلیم نشد/ چون شجاعانه زیست / هرگز فریب بی مایگان را نخورد/ چون مبارزانه زیست/ هرگز رنج او تجربه نشد/ ولی در ژرفای نگاهش/ یک آسمان پرستاره بود/ مهربان بود با رفتارش/ لطیف بود با خنده هایش/ و مسئول بود با سخنانش/ شرم چند هزار ساله ی انسان/ در چهره اش سرشار بود/ و نظم روزمره اش احترام می آفرید/ سرانجام در میانه ی فصل سرد/ با مرگ همبستر شد/ و با واپسین باد زمستانی/ به بی نهایت پیوست/ پوران الگوی انسان هایی بود/ که می خواستند انسانی زندگی کنند/ او دیگر در کنار ما نیست/ اما صدای رنج آلودش/ و خاطرات آموزنده اش/ همواره در اندرون ماست/ گویا چیزی از قلب من/ کنده شد/ و قلب همه ی انسان هایی/ که زندگی و مبارزه ی او را تجربه کردند/ پراکنده شد/ یاد و خاطراتش تنها انگیزه ای است/ که تداوم زندگی را به ساحل آرامش می راند/ یاد و خاطراتش زنده و جاوید باد.
آنتراکت. (پذیرایی. از حضار دعوت شد تا از میز کتاب دیدن کنند)
7ـ بخشی از نوشته آقای ناصر پاکدامن "به یاد و با یاد پوران بازرگان" و شعری از ناظم حکمت که زهره ستوده آن را خواند:
http://peykarandeesh.org/pouranbazargan/568-mazarepouranbazargan.html 8ـ سخنرانی پریسا نصرآبادی: مسأله زنان در پرتو تحولات خاور میانه
پریسا از دانشجویان سوسیالیست فعال در جنبش دانشجویی سال های اخیر در ایران بوده و از نسلی است که در طوفان بر آمده از انقلاب 57 و چالش های فکری، سیاسی و اجتماعی مبارزه طبقاتی در ایران تجربه اندوخته و رشد کرده است. دو سالی ست که به خارج آمده و در سوئد زندگی می کند. مقالات و سخنان او روی نت در دسترس است.
فشرده سخنرانی او: زنان در سراسر منطقه خاورمیانه، به رغم پس زمینه های تاریخی- فرهنگیِ به شدّت مردانه و پدرسالار، و فقر و خشونتی که تحت ساختارهای اقتصادی- سیاسی سرمایه داری رژیم های مختلف منطقه تقویت شده اند، به رغم سنّت های پوسیده مذهبی، عرفی و قبیله ای، به رغم تاثیرات ارتجاعی استعمار- امپریالیسم و نیز ناسیونالیسم قومی در کشورهای مختلف منطقه و نیز اقسام کشمکش های اجتماعی، مذهبی و سیاسی، در متن مناسبات رژیم های مختلف این منطقه، پیشرفت های قابل توجّه و چشم گیری داشته اند. طی روند تحولات مختلف در این منطقه، زنان یکی از مهم ستون های این تحولات اجتماعی- سیاسی بوده اند و این نقش، در یکی دو سال اخیر و آغاز روندهای انقلابی- اعتراضی در اقصی نقاط منطقه، بیش از هر زمان دیگری موقعیت و جایگاه زنان را برجسته کرده است. زنان اکنون، مهم ترین رکن و نیز شاخص پیشروی و ترقّیِ جنبش های "نان و آزادی" و همه روندهای سیاسی- اجتماعی هستند که مرور و بررسی آن، یکی از جدّی ترین مواردی است که بایستی در دستور کار ما قرار بگیرد.
9ـ معرفی کتاب آذر درخشان توسط حبیب ساعی: این مقاله را تحت عنوان "مسئله زن و جنسیت" جداگانه روی همین سایت ملاحظه می کنید. پس از یک بحث تئوریک، در پایان مقاله چنین آمده است:
... اما وضعیت زنان ایران چگونه است؟
ما در این آستانهء روز جهانی زن، ۸ مارس که با خاطرهء کلارا زتکین و اسپارتاکیست ها گره خورده، زنان ایران را در چه موقعیتی می یابیم؟
زنان ایران در کنار مردان در انقلاب ۱۳۵۷ با شجاعت جنگیدند. طولی نکشید که با چهرهء قرون وسطائی جمهوری اسلامی روبرو شدند. ارتجاع همیشه در سرکوب انقلاب از رادیکالترین بخش های جنبش انقلابی آغاز می کند و زنان نیز این سرکوب را هنوز یک ماه از انقلاب سپری نشده ، تجربه کردند.
رژیمی که در پاسخ به زنان قهرمان، حجاب اجباری را مطرح می کند و یا شعار نفرت آور «یا روسری، یا تو سری» را توسط اوباش خود جاری می سازد، در طی این سی سال نشان داد که از به قرون وسطی فرستادن کل جامعه و به خصوص زنان، از پایمال کردن ابتدائی ترین حقوق آنان هیچ ابائی ندارد. در واقع این رژیم با زیر ضرب گرفتن این جنبش پیشرو که هرگز از مقاومت و مبارزه دست نشست، برای دیگران خط و نشان می کشد، زنان در نوک پیکان این مبارزه قرار دارند. با تئوکراسی جمهوری اسلامی، با حاکمیت یک رژیم سرمایه داری ملبس به مذهب (که در واقع سنتزی است که در آن تمام ستم های ممکن بر زنان یک جا گرد آورده شد ) تضادی آشتی ناپذیر دارد و به همین خاطر هیچ ترفندی نتوانسته این جنبش را خفه کند: نه سرکوب عریان، نه سیاست بازی های عوام فریبانهء به اصطلاح فمینیسم اسلامی یا شرعی. در عین حال زنان به اشک تمساح ریختن غرب هم که در پردهء مدرنیسم سرمایه داری تلاش دارد این جنبش را به بیراهه بکشاند، وقعی نمی نهند.
در برخورد به این سی سال کارنامهء سیاه جمهوری اسلامی امروز اثر پر ارزشی در اختیار داریم که به قلم آذر درخشان، افت و خیز این مبارزات را قدم به قدم بررسی و تحلیل کرده است. این اثر که نام خود را از فیلم مستند تظاهرات زنان در اسفند ۱۳۵۷ گرفته، با رادیکالیسمی کم نظیر، لحظات گوناگون مبارزهء این «زنان سال صفر» را در تمام اشکال سیاسی، حقوقی، فرهنگی و هنری بررسی کرده، با تیزبینی تضادهای نیروهای درگیر در این مبارزه، و سیاست های آنان را در برخورد به مسئلهء زن شکافته و مورد تحلیل قرار داده است.
آذر درخشان در اثر خود به موقعیت ویژهء مبارزات زنان در ایران اشاره دارد. این موقعیت ویژه در مسیر پر تلاطم تاریخ معاصر ایران برای زنان شرایطی ایجاد کرده که ما، همهء اشکال ستم بر زنان را که در جوامع غربی در برهه های گوناگون ظاهر شده اند، و بعضاً به پاس مبارزات زنان از میان رفته اند، یکجا و همزمان در یک جامعهء مشخص می یابیم. از لا به لای کتاب آذر درخشان مثال های مشخص این زن ستیزی نمایان است. از ستم مناسبات مردسالارانهء قرون وسطائی و فجایع آن، مثل قوانین حقوقی عهد دقیانوس گرفته تا سنگسار کردن، از انواع خشونت جنسی در جامعه، خانه، محیط کار گرفته تا بردگی جنسی، خرید و فروش دختران، تجاوز به زنان، حتی به زندانیان زن محکوم به اعدام، و بالاخره، از بیگاری دهقانی مختص جوامع فئودالی گرفته تا استثمار کارگران زن، و نیز از خود بیگانگی و تحقیر جنسی کارمندان زن و تبدیل شدن زنان به ماشین جوجه کشی، و ابزار تمتع جنسی... همهء این نمونه ها در جامعهء ما هر روز زنده است و به فجیع ترین شکلی بر زنان اعمال می گردد.
این دیگر نه ستم مضاعف، بلکه ستم به توان ستم است!
ما با این مجموعه ستم ها آنچنان همه جانبه و در همهء اشکال ممکن طرفیم که گوئی در موزه ای از ستم جنسی و طبقاتی قرار داریم. انگار تلاش قدرت حاکم این باشد که جامعه را از تاریخ جدا سازد. تا با خیال راحت و آسوده در دنیای راکد و متعفن خود بر زنان هر آنچه را که می خواهد نازل سازد.
اما آنچه تمام این ستم ها را در سنتز خود به نحو بسیار پیچیده ای گرد آورده، یعنی دقیقاً آنها را در کارکرد خود سنتز کرده است، سیستم سرمایه داری حاکم در ایران است که هر قطرهء این ستم ها را در چارچوب استحصال و استخراج ارزش اضافی به سودآوری رسانده است.
آذر درخشان با حوصله و مستدل، تمام این ستم ها را آشکار می کند و بر شعلهء آتش مقاومت پیگیر زنان می دمد. تحلیل های آذر آنجا رادیکال و قاطعانه است که لحظه ای سیاست بازی ها و اشک تمساح های جناح های در قدرت، یا به اصطلاح اپوزیسیون را (چه داخلی و چه خارجی) رها نکرده و به خوبی نشان می دهد که آزادی زنان رفرم بردار نیست. و عمیقاً با سرنوشت انقلاب ایران گره خورده است. به گفتهء خود آذر گوش فرا دهیم که انقلاب آتی را چگونه تصویر می کند:
بی شک در مسیر [انقلاب] زنان تنها نیستند. مبارزات و جنبش های اجتماعی مختلفی هستند که آنان نیز با این نظام طبقاتی مردسالار در مصاف اند. جنبش زنان در کنار آنها قرار دارد. به ویژه در کنار نیرویی که هیچ منفعتی در حفظ هیچ شکلی از ستم و استثمار ندارد، یعنی طبقهء کارگر. این دو نیرو متحد استراتژیک یکدیگر محسوب می شوند. نه زنان بدون انقلاب می توانند به رهائی دست یابند، نه هیچ انقلابی بدون شرکت زنان می تواند به پیروزی دست یابد؛ چرا که قیود ستم و نابرابری بر دست و پای زنان، حلقه های همان زنجیری ست که همهء ستم دیدگان را به بند کشیده است." (زنان سال صفر- صفحه ۵۵)
10ـ سپس بهرام قدیمی با عبارات زیر مطلب را ادامه داد، به مبارزه و زندگی پربار آذر درخشان اشاره کرد و گفت:
این کتاب در عین حال فشرده ای از زندگی مبارزاتی آذر است که به ویژه در شرایط کنونی که بادهای مسموم سازش و تسلیم از هر سو می وزد، تجربه ای ست که از اهمیتی دوچندان برخوردار است. ما در آستانه روز جهانی زن با اهدای جایزه پوران بازرگان به این کتاب شایسته، از مبارزه زنان ایران و از نویسنده ارجمند کتاب "زنان سال صفر" قدردانی می کنیم. سپس متن تقدیر نامه را قرائت نمود و جایزه پوران بازرگان را به آذر درخشان با احترام اهدا کرد.
آذر درخشان سخنانی کوتاه بدین مناسبت ایراد کرد و روز بعد پیام زیر را از وی دریافت کردیم:
پیام آذر درخشان
با سلام و درود به همگی شما
و با تشکر از رفقایی که این مراسم را سازمان دادند.
تنها با تکیه به شور و اشتیاقی که درونم بود و علاقه ای که به پوران داشتم، توانستم رنجوری ناشی از بیماری را کناری نهم و شادمانه در کنار شما قرار گیرم.
از اینکه بنیادی به نام پوران بازرگان ایجاد شد بی نهایت خوشحالم. باشد تا یاد و خاطره این زن مبارز همواره پابرجا بماند. متاسفانه زمان زیادی از آشنایی ام با او نگذشت که او با زندگی وداع کرد. اما همان دوره کوتاه کافی بود تا به وجود ارزشمندش پی ببرم. زنی که همواره در کنار ستمدیدگان قرار داشت و ذره ای حاضر نبود منافع آنان را با هیچ احد و قدرتی تاخت زند. پوران جزو زنانی بود که در ظلمانی ترین شرایط درخشید. زمانی که عرصه سیاست حتی سیاست انقلابی کاملا در انحصار مردان بود، این زن مرز بایدها و نبایدها را زیر پا نهاد؛ حصارها را در هم شکست و پا به میدان مبارزه انقلابی گذاشت. جسارت و پیشگامیش و خلاف جریان رفتنش همواره بیاد ماندنی است. با وجود چنین الگوهایی است که تودههای ستمدیده زن بهتر می توانند دنیایی عاری از ستم و استثمار را تجسم کنند.
امیدوارم این بنیاد همواره به ارزشهای انقلابی و کمونیستی که پوران زندگی اش را با آنها معنا بخشید وفادار بماند و بتواند در راستای رهایی زنان نقش موثری ایفا کند. از اینکه بنیاد پوران بازرگان تصمیم گرفته از کتاب زنان سال صفر قدردانی کند مایه افتخار من است. من خود را شاخه ای کوچک از جنگل سرسبز جنبش زنان ایران می دانم. من به سهم خود سعی کردم باری به این جنگل بیفزایم. من سعی کردم به وظیفه خود عمل کنم. تلاش کردم که دستاوردهای انقلابی جنبش زنان ایران را در مقابل یکی از خونریز ترین و ارتجاعی ترین رژیمهای منطقه برجسته کنم. آن هم در شرایطی که حاکمان جهان و مجیزگویان گوناگون شان تلاش می کنند در همهمه های ارتجاعی و امپریالیستی و هیاهوهای رفرمیستی این دستاوردها را گم و گور و مخدوش کنند. من سعی کردم سازش ناپذیری زنان انقلابی و کمونیست را با اتکا به کنکاشهای جدید و ایده های نو در این کتاب منعکس و ثبت کنم. این کتاب افشای سازشکاری با نظام طبقاتی مردسالار است. این سازش خواه از جانب زنان اصلاح طلب حکومتی و غیر حکومتی باشد یا هر جریان و نهادی که با توجیهات مختلف می خواهد بر ستم بر زنان چشم فرو بندد. ستمی که یکی از
ستونهای مهم جامعه طبقاتی است و رهایی از جامعه طبقاتی بدون رهایی از این ستم ممکن نیست.
از اینکه بنیاد پوران بازرگان این تلاش مرا ارج نهاد سپاس گزارم. امیدوارم که این کتاب بتواند نقشی در پیشبرد مسایل نظری سیاسی جنبش انقلابی زنان ایفا کند و مورد توجه نسل جدید انقلابی قرار گیرد تا با مطالعه اش با تجارب انقلابی نسل ما آشنا شوند. نسل جدیدی که امیدوارم بر شانه های ما تکیه زنند و افقهای دور دست را بهتر از ما ببینند و بهتر از ما ترسیم کنند و بهتر از ما مبارزاتشان را در آن جهت پیش برند و شاهد فتح قله های جديد باشند.
با تشکر از همه شما.
(کف زدن در پایان به یاد پوران و همه مبارزان راه انقلاب و سوسیالیسم)با تشکر از حضار پایان همایش اعلام شد.
در زیر مشخصات کتاب را می آوریم:
زنان سال صفر
مجموعه ای از مقالات و سخنرانی ها
آذر درخشان
ناشر سازمان زنان هشت مارس (ایران ـ افغانستان)
www.8mars.com Zan_dem_iran@hotmail.com آدرس ایمیل جهت جلوگیری از رباتهای هرزنامه محافظت شده اند، جهت مشاهده آنها شما نیاز به فعال ساختن جاوا اسكریپت دارید چاپ اول: پاییز 1390
بها: معادل 20 یورو