äæیÓäÏå: یæäÓ ÇÑÓÇ ÈäÇÈ

æیÑÇÓÊÇÑ: ÓÇÓÇä ÏÇäÔ

ÊÇÑیÎ ÕÏ ÓÇáå­ی ÌäÈÔ­åÇی ÓæÓیÇáیÓÊی æ ˜ÇѐÑی æ ˜ãæäیÓÊی ÇیÑÇä

1386-1284

ÇÒ ÇäÞáÇÈ ãÔÑæØیÊ 1284 ÊÇ ÇäÞáÇÈ 1357

ÔÑÇیØ ÝáÇ˜Ê ÈÇÑ æ Òäϐی ÓÎÊ ÇیÑÇäیÇä ãåÇÌÑ ˜å Ó ÇÒ Øی ÕÏåÇ ˜یáæãÊÑ ÈÇ Çی یÇÏå ãی ÈÇیÓÊ ÇÒ ÏÓÊÑäÌ äǍیÒ ÎæÏ Ê˜å äÇäی ÑÇ åã Ó ÇäÏÇÒ ˜ääÏ æ ÈÑÇی ÎÇäæÇÏå­ی Ôã ÈÑÇå ÎæÏ ÏÑ äÞÇØ ãÎÊáÝ ÇیÑÇä ÈÝÑÓÊäÏ. یÇÝÊä ˜ÇÑÈå ÞÏÑی æÎیã ÈæÏ ˜å ˜ÇѐÑÇä Èå åÑ ˜ÇÑی ÊÍÊ åÑ ÔÑÇیØی Êä ãی­ÏÇÏäÏ æ ÈÏیä ÌåÊ ãæÑÏ ÇÓÊËãÇÑ æ ÓæÇÓÊÝÇÏ­å­ی ˜ÇÑÝÑãÇیÇä ÞÑÇÑ ãی­ÑÝÊäÏ. ÇÒ Ìãáå Èå åäÇã ÇÓÊÎÏÇã ˜ÇѐÑÇä ÇیÑÇä ÇÒ ÂäÇä ãی­ÎæÇÓÊäÏ ˜å Èå ÞÑÂä ÞÓã یÇÏ ˜ääÏ ˜å Èå ÚÖæیÊ åی ÇÊÍÇÏیå æ ÍÒÈی ÏÑ äیÇیäÏ æ ÏÑ ÇÚÊÕÇÈÇÊ ˜ÇѐÑی ÏÑ Âä ãäÇØÞ ÔÑ˜Ê äÌæیäÏ æ ÏÑ ÕæÑÊ áÒæã Èå ÚäæÇä ÇÚÊÕÇÈ Ô˜ä äیÒ Úáیå ˜ÇѐÑÇä ÑæÓیå æÇÑÏ Úãá ÔæäÏ. ÑåÈÑÇä ÌäÈÔ ˜ÇѐÑی ÑæÓیå ÈÑÇی ãÞÇÈáå ÈÇ äیä ÊÑÝäÏåÇی ÈæÑŽæÇÒی ÑæÓیå ÏÑ ÇæÇیá ÞÑä ÈیÓÊã ÊÕãی㠐ÑÝÊäÏ ˜å ÈÇ ÍãÇیÊ ÇÒ ÑæÔäݘÑÇä ÇیÑÇäی Óǘä Âä ãäÇØÞ Èå ÇیÌÇÏ Çæáیä äØÝå­åÇی ÇÊÍÇÏیå ˜ÇѐÑی ÇیÑÇä æ ÓÓ ÔÇÎå­ی ÓæÓیÇá Ïã˜ÑÇÊ­åÇی ÇیÑÇä (ÝÑÞۀ ÇÌÊãÇÚیæä – ÚÇãیæä) ȁÑÏÇÒäÏ. ÈÏیä ØÑیÞ ÈÇ Óیá ÈÚÖی ÇÒ Çیä ˜ÇѐÑÇä åãÑÇå ÈÇ ÊÚÏÇÏی ÇÒ ÇیÑÇäیÇä ÑæÔäÝ˜Ñ Èå ÇیÑÇä¡ ÓیÑ Ê˜Çãáی ÇیÌÇÏ åÓÊå åÇی Çæáیå­ی ÇÊÍÇÏیå­åÇی ˜ÇѐÑی æ یæäÏ ÂäåÇ ÈÇ ÌäÈÔ ÓæÓیÇá Ïãæ˜ÑÇÓی ÇäÞáÇÈی ÏÑ ÈÍÈæÍå­ی ÇäÞáÇÈ ãÔÑæØیÊ ÂÛÇÒ ÔÊ.[1]

ÏÑ ÊÇÈÓÊÇä 1285 ÎæÑÔیÏی (1906 ãیáÇÏی) ˜ÇѐÑÇä ÔیáÇÊ ÓæÇÍá ÏÑیÇی ÎÒÑ ÏÑ ÍãÇیÊ ÇÒ ÇäÞáÇÈ ãÔÑæØیÊ ÏÓÊ Èå ÇÚÊÕÇÈ ÒÏäÏ. ÏÑ ÂÈÇä ãÇå åãÇä ÓÇá Çیä ÇÚÊÑÇÖ­åÇ ÓÊÑÔ یÇÝÊ æ ÈیÔÊÑ ˜ÇѐÑÇä ÔیáÇÊ ÇیÑÇäی æ ÑæÓی ÏÑ Âä ÔÑ˜Ê ˜ÑÏäÏ. ÊÇ ÂäÌÇ ˜å äÇÑäÏå ÇØáÇÚ ÏÇÑÏ ÇÚÊÕÇÈ ˜ÇѐÑÇä ÔیáÇÊ Çæáیä ÇÚÊÕÇÈ ˜ÇѐÑی Èå ãÚäی ãÏÑä Âä ÏÑ ÊÇÑیÎ ãÚÇÕÑ ÇیÑÇä ÇÓÊ.

åãäیä ÏÑ ÓÇá 1285 ÎæÑÔیÏی (1906 ãیáÇÏی) ˜ÇѐÑÇä äÇäæÇÆی­åÇی ÔåÑ ÑÔÊ ÈÇ ÍãÇیÊ ãÌÇåÏیä ÑÔÊ ÈÑÇی ÈåÈæÏ æÖÚ ÎæÏ ÇÚáÇä ÇÚÊÕÇÈ ˜ÑÏäÏ. ÏÑ Èåãä 1285 ˜ÇѐÑÇä Ñã ÓÇÒی­åÇی ÊåÑÇä äÇãå­Çی Èå ãÌáÓ Çæá äæÔÊå æ ÇÚáÇã ˜ÑÏäÏ ˜å ÏÑ ÕæÑÊ ÐیÑÝÊå äÔÏä ÎæÇÓÊå­åÇیÔÇä ÇÚÊÕÇÈ ÎæÇåäÏ ˜ÑÏ. ÏÑ ÇÓÝäÏ ãÇå åãÇä ÓÇá ˜ÇѐÑÇä ÊáÑÇÝ ÎÇäå ÊåÑÇä äیÒ ÏÓÊ Èå ÇÚÊÕÇÈ ÒÏäÏ.

ÏÑ ÊیÑãÇå 1286 ÎæÑÔیÏی (1907 ãیáÇÏی) åäÇãی­˜å ãÍãÏ ÚáیÔÇå ÈÇ ÍãÇیÊ ÔیÎ ÝÖá Çááå äæÑی æ ÇãÑÇی äیÑæی ÞÒÇÞ ÑæÓ ÑæÒäÇãå åÇی ãÊÑÞی "ÍÈá ÇáãÊیä" æ "ÕæÑ ÇÓÑÇÝیá" ÑÇ ÊæÞیÝ ÓÇÎÊ¡ ˜ÇѐÑÇä ÇÎÇäå­åÇی ÊåÑÇä ˜å ÏÑ "ÇÊÍÇÏیå ˜ÇѐÑÇä ÇÎÇäå­åÇ" (Çæáیä ÊÔ˜á ˜ÇѐÑی ÏÑ ÇیÑÇä) ÚÖæیÊ ÏÇÔÊäÏ åãی ÇÚÊÕÇÈ åÇÑ ÑæÒå ÇÚáÇã ˜ÑÏäÏ. Çیä ÇÚÊÕÇÈ¡ ˜å ÏÑ ÑÇå ãÈÇÑÒå ÈÑÇی ÂÒÇÏی ãØÈæÚÇÊ ÇäÌÇ㠁ÐیÑÝÊ æ ˜ÇãáÇ ÌäÈå­ی ÓیÇÓی ÏÇÔÊ¡ ÏÇÑی ÇåãیÊ ÈÓÒÇیی ÏÑ ÊÇÑیÎ ÌäÈÔ ˜ÇѐÑÇä ÇیÑÇäی ÇÓÊ. Çیä ÍÑ˜Ê ÇÚÊÑÇÖی Úáیå ÑŽیã ÇÒ ØÑÝ ˜ÇѐÑÇä Çæáیä ÇÚÊÕÇÈ ˜ÇѐÑی ÏÑ ÊÇÑیÎ ÇیÑÇä ÇÓÊ ˜å ÊæÓØ ی˜ ÇÊÍÇÏیå­ی ˜ÇãáÇ ãÊÔ˜á æ ÓÇÒãÇä یÇÝÊå åÏÇیÊ ãی­ÔÏ. ÈÇ Çیä˜å Çیä ÇÊÍÇÏیå ÈیÔÊÑ ÇÒ Ïæ ÓÇá ÏæÇã äیÇæÑÏ æ ÈÚÏ ÇÒ ˜æÏÊÇی ãÍãÏÚáیÔÇå ÓјæÈ ÔÊ æ ÑåÈÑ Âä ãÍãÏ ÑæÇäå ÏÑ ÏæÑÇä "ÇÓÊÈÏÇÏ ÕÛیÑ" ãÊæÇÑی ÔÏ æáی ÈÞÇیÇی Çیä ÊÔ˜á ÓÇá­åÇ ÈÚÏ ÊÍÊ ÑåÈÑی ãÍãÏ ÏåÇä ÏÑ ÓÇá 1298 ÎæÑÔیÏی (1917 ãیáÇÏی) ãæÝÞ Èå ÓÇÒãÇäÏåی ˜ÇѐÑÇä ÇÎÇäå­åÇ ÔÏ æ ÓÓ ÏÑ äÈÑÏ Úáیå ÚÑæÌ ÑÖÇÎÇä Èå ÇæÌ Ïی˜ÊÇÊæÑی äÞÔ ÈÒѐی ÇیÝÇ ˜ÑÏ.

ÇæÇیá Ïی ãÇå 1285 ˜ÇѐÑÇä æ ˜ÇÑãäÏÇä æǐä­åÇی ÊåÑÇä ÈÇ åãÇåäی ÇÊÍÇÏیå­ی ÎæÏ ÏÓÊ ÇÒ ˜ÇÑ ˜ÔیÏäÏ æÇÚÊÕÇÈ ˜ÑÏäÏ. Çیä ÇÚÊÕÇÈ¡ 12 ÑæÒ Èå Øæá ÇäÌÇãیÏ æ ãæÌÈ یÑæÒی ˜ÇѐÑÇä ˜å ÎæÇÓÊÇÑ ÇÚáÇã ÚáÊ ÇÎÑÇÌ åã˜ÇÑÇä ÎæÏ æ ÈåÈæÏ ÔÑÇیØ ˜ÇÑ æ Òäϐی ÈæÏäÏ¡ ÔÏ. ÏÑ ÊÇÑیÍ ÔÔã ÂÈÇä 1287 ÏÑ ÈÍÈæÍå­ی ÇäÞáÇÈ ãÔÑæØیÊ ÏÑ Óå ˜ÇÑÎÇäå­ی Ñã ÓÇÒی ÊÈÑیÒ ˜å ÏÑ ãÌãæÚ ÏÇÑÇی 150 äÝÑ ˜ÇÑÑ ÈæÏäÏ¡ ÇÚÊÕÇÈ ÔÏ. ÏÑ ÊÇÑیÎ äåã ÂÈÇä 1287 ÈÚÏ ÇÒ Óå ÑæÒ Çیä ÇÚÊÕÇÈ Èå äÝÚ ˜ÇѐÑÇä ÇیÇä یÇÝÊ æ ãÒÏ ÂäåÇ ÇÖÇÝå ÔÏ æ ˜ÇÑÝÑãÇ ÞÈæá ˜ÑÏ ˜å ˜ÇѐÑÇä ÇÚÊÕÇÈی ÑÇ ÇÒ ˜ÇÑÎÇäå ÇÎÑÇÌ ääãÇیÏ.

åãäÇä ˜å یÏÇÓÊ¡ ÇÚÊÕÇÈÇÊ ÏÑ ÏæÑ­ی Çæá ãÔÑæØیÊ ÏÑÑæäÏی æیÇ ÊÔ˜á­åÇی ˜ÇѐÑÇä ÑÇ Èå ØæÑ ÝÑǐیÑ ÏÑÈÑ ÑÝÊ. ÏÑ Úیä ÍÇá ØÈÞå­ی ˜ÇÑÑ ÈÇ ÊÔ˜یá ÇÊÍÇÏیå­åÇی ÎæÏ ÓáÇÍ ÇÚÊÕÇÈ ÑÇ åãå ÌÇäÈå æ Èå ØæÑ ãÄËÑ Èå ˜ÇÑ ÑÝÊ¡ ÔÇیÇä ÊæÌå ÇÓÊ ˜å ÏÑ Çیä ÏæÑå ˜å ÏæÑå­ی ÇæÌ یÑی ãÈÇÑÒÇÊ ãÑÏã ÏÑ ÑÇå ˜ÓÈ ãÔÑæØیÊ æ ÂÒÇÏی ÇÓÊ ÇÊÍÇÏیå­åÇی ˜ÇѐÑی ÇÒ ی˜ Óæ ÏÑ ãیÏÇä Úãá ÓیÇÓی Èå äǍÇÑ ÂÈÏیÏå æ ÑÇÏی˜ÇáیÒå ÔÊäÏ æ ÇÒ Óæی ÏیÑ åãیä ÇÊÍÇÏیå åÇ æ ÊÔ˜á åÇ ÏÑ Èå ËãÑ ÑÓÇäÏä ãÈÇÑÒÇÊ ãÑÏã æ ÇäÞáÇÈ ãÔÑæØیÊ ÊÍÊ ÑåÈÑی ÝÑÞå­ی ÇÌÊãÇÚیæä – ÚÇãیæä ãÄËÑ æÇÞÚ ÔÏ.

ÈÇ Çیä˜å ÊÔ˜á­åÇی ˜ÇѐÑی ÏÑ ی˜ ÏæÑå­ی ÒãÇäی ãÚیä Ó ÇÒ Ô˜ÓÊ ÇäÞáÇÈ ãÔÑæØیÊ ÈÇ ÇÝæá ÑæÈÑæ ÔÊäÏ¡ æáی Çیä ÏæÑå­ی ÂÑÇãÔ æ Ó˜æä ÈÇ یÑæÒی ÇäÞáÇÈ Ç˜ÊÈÑ 1917 æ ÇæÌ یÑی ÌäÈÔ åÇی ÑåÇیی ÈÎÔ ÏÑ ÇیÇáÇÊ ÔãÇá ÇیÑÇä ÏÑ ÏæÑå 1300 – 1296 ÎæÑÔیÏی Èå ÇیÇä ÑÓیÏ æ ÌäÈÔ ˜ÇѐÑی ÏæÈÇÑå ÌÇä ÊÇÒå یÇÝÊ æ ÈÇ åãå­ی ÊæÇä ÎæیÔ ÑæäÏ Ñæ Èå ÑÔÏ ÎæÏ ÑÇ ÂÛÇÒ ˜ÑÏ. ÊÍæáÇÊ ÝÑǐیÑ æ ŽÑÝ ÏÑ ÌäÈÔ ˜ÇѐÑی ˜å ÇÒ ÓÇá 1296 ÂÛÇÒ ÔÊ ÏÑ ÈÎÔ åÇی ÈÚÏی Çیä äæÔÊÇÑ Èå ÊÝÕیá ãæÑÏ ÈÍË ÞÑÇÑ ÎæÇåÏ ÑÝÊ. ãÇ ÏÑ ÇیäÌÇ Èå ÈÑÑÓی ÊÇÑی΍å­ی Ô˜á یÑی æ ÑÔÏ ÔæÑÇåÇی ÒäÇä æ ÓÓ ÇäÌãä åÇی ãáی æ äÞÔ ÂäåÇ ÏÑ ÏæÑå­ی Çæá ãÔÑæØیÊ  (1287– 1284 ÎæÑÔیÏی) ˜å Èå ØæÑÚãÏå ÊÍÊ äÙÇÑÊ æ Çåی ÊÍÊ ÑåÈÑی ãÓÊÞیã æ ÛیÑ ãÓÊÞیã ÝÑÞå­ی ÇÌÊãÇÚیæä - ÚÇãیæä ÈæÏäÏ¡ ãی­ÑÏÇÒیã.

ÇäÌãä åÇ æ ÔæÑÇåÇی ÒäÇä åãÓæ ÈÇ ÇÌÊãÇÚیæä – ÚÇãیæä

ÊÇ ÂäÌÇ ˜å ÇØáÇÚ ÏÇÑیã Çæáیä ÓÇÒãÇä­åÇی ãÊÚáÞ Èå ÒäÇä ÏÑ ÇیÑÇä ÏÑ ÏæÑ­å­ی Çæá ãÔÑæØیÊ (1287– 1280 ÎæÑÔیÏی) Èå æÌæÏ ÂãÏäÏ. æáی یÔیäå­ی ãÈÇÑÒÇÊ ÒäÇä ÇیÑÇä Úáیå äÙÇã ãÑÏÓÇáÇÑی æ ÓÊã ÈÑ ÒäÇä¡ äÒÏی˜ Èå ÏæیÓÊ ÓÇá ÓÇÈÞå ÏÇÑÏ. ÏÑ ÓÇá 1186 ÎæÑÔیÏی (1807 ãیáÇÏی) Òäی ãÚÑæÝ Èå "ÈÇäæ äæÑی ÌåÇä" Èå ÏÑÎæÇÓÊ ÒäÇä åãÝ˜Ñ ÎæÏ ˜ÊÇÈ "ÊÌÇÊ ÇáãÓáãÇÊ" ÑÇ یÑÇãæä ãÓÇÆá æ ÂÏÇÈ æیŽå­ی ÒäÇä äæÔÊ ˜å ØÈÞ äÙÑ ãæÑÎیä äÎÓÊیä ˜ÊÇÈ ÏÑ ÈÇÑå­ی ÒäÇä ÇیÑÇä ãÍÓæÈ ãی­ÔæÏ. ÏÑ ÓÇá 1305 ÎæÑÔیÏی æ ÏÑ ÈÍÈæÍå­ی ÌäåÇی ÇیÑÇä æ ÑæÓیå ÊÒÇÑی Ó ÇÒ ˜æ ÏÇÏä æ ÈÇҐÑÏÇäÏä ÇÌÈÇÑی ÒäÇä ÑÌی Óǘä ÇیÑÇä Èå Îǘ ÑæÓیå¡ ÏÑ ÔåÑ ÊåÑÇä¡ ÒäÇä åãÑÇå ãÑÏÇä ÏÑ ÇÚÊÑÇÖ Èå Çیä ÇãÑ Èå ÓÝÇÑÊ ÑæÓیå Íãáå ˜ÑÏå æ Âä ÑÇ ÊÎÑیÈ ˜ÑÏäÏ. ÏÑ ÂÛÇÒ Ïåå­ی 1230 (1850 ãیáÇÏی) ÒäÇä ÏÑ ÊÙÇåÑÇÊی ˜å ÏÑ ÏÝÇÚ ÇÒ ÇãیјÈیÑ (˜å ÇÒ ØÑÝ äÇÕÑÇáÏیä ÔÇå ÇÒ ãÞÇã ÕÏÑÇÚÙãی ÎáÚ æ ÓÓ ÊÈÚیÏ ÔÊå ÈæÏ) ÈÑÇ ÔÏå ÈæÏ¡ ÔÑ˜Ê ÝÚÇá ÏÇÔÊäÏ.

ÏÑ ÚÕÑ ÇÓÊÈÏÇÏ äÇÕÑی ˜å äÒÏی˜ Èå äیã ÞÑä (ÇÒ 1237 ÊÇ 1375 ÎæÑÔیÏی) Øæá ˜ÔیÏ¡ ÒäÇä Èå ØæÑ ÏÇÆã ÏÑ ÊÙÇåÑÇÊ æ ÔæÑÔ åÇی ãÊÚÏÏ یÑÇãæä ãÓÃáå­ی äÇä æÞÍØی Úáیå äÙÇã ÔÇåی æ ãÍʘÑیä Ûáå æäÇä ÔÑ˜Ê ÏÇÔÊäÏ. Èå ØæÑ äãæäå ÚÕیÇä ÒäÇä ÏÑ ÞÍØی ÓÇá 1239 ÎæÑÔیÏی (1860 ãیáÇÏی) äÇÕÑÇáÏیä ÔÇå ÑÇ ãÌÈæÑ ÓÇÎÊ ˜å ˜áÇäÊÑ ÊåÑÇä ÑÇ Èå ÏÇÑ ÂæیÎÊå æ ÈåÇی äÇä ÑÇ ˜ÇåÔ ÏåÏ.[2]  ãÈÇÑÒÇÊ ÒäÇä ÏÑ ÚåÏ äÇÕÑی ÝÞØ ãÍÏæÏ Èå ÇÚÊÑÇÖ­åÇ æ ÔæÑÔ­åÇی ÎیÇÈÇäی یÑÇãæä ÞÍØی æ ˜ãÈæÏ äÇä¡ Ûáå æ æÔÊ äÈæÏ. Èá˜å ãÏÇј ÊÇÑیÎی äÔÇä ãی­ÏåÏ ˜å ÈÓیÇÑی ÇÒ ÒäÇä ÏÑ ÚÑÕå­åÇی ÓیÇÓی æ ÇÌÊãÇÚی äیÒ Èå ãÈÇÑÒå Úáیå ÇÓÊÈÏÇÏ äÇÕÑی ÏÓÊ ãی­ÒÏäÏ. ی˜ی ÇÒ Çیä ÒäÇä ØÇåÑå ÞÑÉÇáÚیä (1817-1852 ãیáÇÏی) ÈæÏ. ÞÑÉÇáÚیä ˜å ÔÇÚÑی ÂÒÇÏیÎæÇå æ ÕÇÍÈ Þáã ÈæÏ¡ ÏÑ ÚäÝæÇä ÌæÇäی ÈÚÏ ÇÒ ÊÍÕیá æ ÊÝÍÕ ÏÑ ÝáÓÝå æ ˜áÇã Èå ãÑÇã ÔیÎیå ÑæیÏ æ ÓÇá­åÇ "ÇÒ Ó ÑÏå" Èå ÊÏÑیÓ ÝáÓÝå æ ˜áÇ㠁ÑÏÇÎÊ. Ó ÇÒ "ÙåæÑ" ÓیÏ Úáی ãÍãÏ ÈÇÈ ÏÑ ÔیÑÇÒ¡ ÞÑÉÇáÚیä Èå ی˜ی ÇÒ یÇÑÇä äÒÏی˜ ÈÇÈ ÊÈÏیá ÔÏ æ ÇÒ Âä Ó Èå ÊÈáیÛ ÂÆیä ÈÇÈ ÑÏÇÎÊ. ÞÑÉÇáÚیä ˜å Èå ÎÇØÑ ÝÚÇáیÊ­åÇیÔ ÇÒ ØÑÝ ÓیÏ ÈÇÈ Èå áÞÈ ØÇåÑå ãÚÑæÝ ÔÊ¡ Èå ØæÑ ãÏÇæã Èå ãÈÇÑÒå Úáیå ÓÊã æ ÇÓÊÈÏÇÏ äÇÕÑی ÇÏÇãå ÏÇÏ æ ÏÑ ÓÇá 1850 ãیáÇÏی ÏÑ ÔÇåÑæÏ ÏÑ ÇäÌãäی ˜å Èå ÊÇҐی ÏÇیÑ ÔÊå ÈæÏ ÈÏæä ÍÌÇÈ ("Èی ÑÏå") ÍÖæÑ یÇÝÊ æ ÈÑÇی یÑæÇä ÈÇÈ ÓÎäÑÇäی ˜ÑÏ. ÔåÇãÊ æ ÌÓÇÑÊ ØÇåÑå ˜å ãæÌÈ ÇÚÌÇÈ æ ԐÝÊ ÍÇÖÑÇä ÔÊ¡ Îیáی ÇÒ ÈÇÈی­åÇی ãÊÚÕÈ æ ãÍÇÝÙå ˜ÇÑ ÑÇ Úáیå Çæ ÈÑÇäیÎÊ. æáی ØÇåÑå Èå ÊÈáیÛ ÎæÏ یÑÇãæä "ÈÑÏÇÔÊä ÍÌÇÈ" æ ÔÑ˜Ê ÒäÇä ÏÑ ÇãæÑ ÇÌÊãÇÚی æ ÝÑåäی ÇÏÇãå ÏÇÏ.

ÞÑÉÇáÚیä ÏÑ ÂÎÑیä ÓÇá­åÇی ÚãÑÎæÏ ÏÑ ÚãáیÇÊ äÙÇãی æ ÓیÇÓی äیÒ ÔÑ˜Ê ÌÓÊ æ ÏÑ ÓÇá 1852 ãیáÇÏی (1231 ÎæÑÔیÏی) Èå ÇÊåÇã ÔÑ˜Ê ÝÚÇá ÏÑ ÞیÇã ÈÇÈیÇä ÒäÌÇä æ ÓÓ ÔÑ˜Ê ÏÑ ÊÑæÑ äÇÝÑÌÇã äÇÕÑÇáÏیä­ÔÇå ÏÓʐیÑ ÔÏ. Ó ÇÒ ÞÊá ÚÇã ÈÇÈیÇä æ ˜ÔÊä ÈÇÈ¡ ØÇåÑå ÑÇ ÇÒ ÞÒæیä Èå ÊåÑÇä ÂæÑÏäÏ æ ÏÑ ÈÇÛ ãÍãæÏÎÇä (˜áÇäÊÑ ÊåÑÇä) ÏÑ ی˜ "ÈÇáÇÎÇäå­ی Èی áå" ãÍÈæÓ ÓÇÎÊäÏ. ÏÑ ÂÎÑ ÓÇá 1852 ØÇåÑå ÑÇ ˜å 36 ÓÇá ÈیÔÊÑ äÏÇÔÊ¡ Èå ÏÓÊæÑ äÇÕÑÇáÏیä ÔÇå æ æÒیÑÔ ãیÑÒÇ ÂÞÇÎÇä äæÑی¡ ÏÑ ÈÇÛ ÇیáÎÇäی (˜å ãÏÊی ÈÚÏ Èå ÓÇÎÊãÇä ÈÇä˜ ãáی ÊÈÏیá ÔÏ) "ÎÝå" ˜ÑÏäÏ.[3]

 ÞÑÉÇáÚیä ÇÒ Ìãáå ÒäÇä ÂÒÇÏå æ æÇÑÓÊå­Çی ÈæÏ ˜å ÏÑ ÔÊÇÈ ÍÑ˜Ê ÂÒÇÏی æ ÑåÇیی Òä ÇÒ ÞیÏ æÈäÏåÇی ÇÌÊãÇÚی æ ÓäÊ­åÇی æÓیÏå­ی ãÐåÈی äÞÔ ÈÓÒÇیی ÏÇÔÊ. ÈÏæä ÊÑÏیÏ ÂÑãÇä ØáÈی æ ÈÑÇÈÑی ØáÈی ÇÌÊãÇÚی Çæ ÈÇ ÝÑæÑیÎÊä ÈÇæÑåÇی Íǘã ÈÑ ÌÇãÚå­ی Âä ÒãÇä ÇیÑÇä äå ÊäåÇ äÔÇäå­ی ÌÓÇÑÊ æ Ç˜Ïáی Çæ¡ Èá˜å ÑÔÏ ãÈÇÑÒÇÊی ÒäÇä ÏÑ ÑÇå ÇÍÞÇÞ ÍÞæÞ æ ÔÑ˜Ê ÝÚÇá ÏÑ ÑæÇÈØ ÇÌÊãÇÚی æ ÇãæÑ ÝÑåäی Âä ÏæÑå ÇÒ ÊÇÑیÎ ÇیÑÇä ͘ÇیÊ ãی­˜äÏ.

ÈÇ Çیä˜å ÇÓÊÈÏÇÏ äÇÕÑی ÞÑÉÇáÚیä ÑÇ ÎÝå ˜ÑÏ æáی ãÈÇÑÒÇÊ ÒäÇä Úáیå äÙÇã åãäÇä ÇÏÇãå یÇÝÊ. Èå ØæÑäãæäå¡ Ó ÇÒ ÇÚØÇی ÇäÍÕÇÑ ÊÌÇÑÊ ÏÎÇäیÇÊ Èå ÔÑ˜Ê ÇäáیÓی (ÞÑÇÑÏÇÏ ÑŽی)¡ ÒäÇä ÏÑ ãÈÇÑÒÇÊ Úáیå Çیä ÞÑÇÑÏÇÏ ˜å Èå ÌäÈÔ ÖÏ ÊäÈǘæ ãÚÑæÝ ÔÏ¡ Èå ØæÑ ÓÊÑÏå ÔÑ˜Ê ˜ÑÏäÏ. ãÎÇáÝÊ æ ÞیÇã åÇی یǁی ÏÑ äåÇیÊ Èå ÔæÑÔ 14 Ïی 1270 ÎæÑÔیÏی (1891) ÏÑ ÊåÑÇä ÇäÌÇãیÏ¡ ÏÑ Çیä ÔæÑÔ ÒäÇä یÔǁیÔ ãÑÏÇä Èå Çј ÓáØäÊی åÌæã ÈÑÏäÏ. Èå ÎÇØÑ ÎÕáÊ ÝÑǐیÑ Çیä ÔæÑÔ­åÇ¡ ÓÑÇäÌÇã äÇÕÑÇáÏیä äǍÇÑ ÔÏ ÊÇ ÞÑÇÑÏÇÏ ÇäÍÕÇÑی ÑÇ ÏÑ 16 Ïی 1270 ÎæÑÔیÏی Èå ØæÑÑÓãی áÛæ ˜äÏ.

ÏÑ ÂÎÑیä ÓÇá­åÇی ÇÓÊÈÏÇÏ äÇÕÑی (1275 – 1271 ÎæÑÔیÏی) ÒäÇä ÏÑ ÇäÊÔÇÑ æ ʘËیÑ æ ÎÔ "ÔÈäÇãå"åÇ ÏÑ ÔåÑåÇی ãÎÊáÝ ÇیÑÇä äÞÔ ÈÒѐی ÏÇÔÊäÏ. ÈÏæä ÊÑÏیÏ ÔÑ˜Ê ÒäÇä ÏÑ ãÈÇÑÒÇÊ Úáیå ÇÓÊÈÏÇÏ æ äÝæÐ ÇÓÊÚãÇÑ ÏÑ ÈÍÈæÍå­ی ÇäÞáÇÈ ãÔÑæØیÊ ˜å ÇÒ ÇæÇیá ÇÆیÒ ÓÇá 1284 ÏÑ ÔåÑåÇی ÇیÑÇä ÔÑæÚ ÔÏå ÈæÏ¡ ÔÏÊ یÇÝÊ. ÏÑ 22 ÂÐÑ1284 ÎæÑÔیÏی¡ ÒäÇä ÏÑ ÍãÇیÊ ÇÒ ÈÓÊ äÔیäÇä ÍÑã ÚÈÏÇáÚÙیã¡ ÓÑÈÇÒÇä ÑÇ Óä ÈÇÑÇä ˜ÑÏäÏ æ ÏÑÏѐیÑی ãÑÏã ÏÑ ÑæÒ 24 ÂÐÑ 1284 Èå ÓÇÎÊãÇä ÏÑ ÍÇá ÓÇÎÊ ÈÇä˜ ÇÓÊÞÑÇÖی ÑæÓیå ÊÒÇÑی ÏÑ ÊåÑÇä¡ ÒäÇä ی˜ Óæã ÌãÚیÊ ÑÇ ÊÔ˜یá ãی­ÏÇÏäÏ.

Ó ÇÒ یÑæÒی ÇäÞáÇÈ ãÔÑæØیÊ¡ ãÈÇÑÒÇÊ ÒäÇä Èå ÎÇØÑ ÊÃÓیÓ ÔæÑÇåÇ æ ÏیÑ ÓÇÒãÇä­åÇی ãÊÚáÞ Èå ÒäÇä ÈÇ ãÔæÑÊ æ ÍãÇیÊ ÊäåÇ ÍÒÈ ãäÓÌã æ ãÏÑä ÇÌÊãÇÚیæä – ÚÇãیæä æÇÑÏ ãÑÍáå­ی ÌÏیÏی ÇÒ ÊÇÑیÎ ÎæÏ ÔÏ.

ÔæÑÇåÇ æ ÏیÑ ÓÇÒãÇä­åÇی ÒäÇä ˜å ÏÑ ÏæÑå­ی Çæá ÇäÞáÇÈ ãÔÑæØیÊ ÏÑ ÇیÑÇä ÏÑ ÏÝÇÚ ÇÒ ÇäÞáÇÈ ãÔÑæØیÊ æ ÇÍÞÇÞ ÍÞ ÈÑÇÈÑی æ ÑÝÚ ÓÊã ÈÑ ÒäÇä Èå æÌæÏ ÂãÏäÏ ãÊäæÚ æ Èی­ÔãÇÑ ÈæÏäÏ æáی Èå ÎÇØÑ ÛáÈå­ی ÎÑÇÝÇÊ ãÐåÈی ÏÑ ÈÇÝÊ ÌÇãÚå­ی ÇیÑÇä ÇÒ ی˜ Óæ æ ÊÓáØ ÑŽیã ÇÓÊÈÏÇÏ ÇÒ Óæی ÏیÑ¡ åæیÊ æ æÌæÏ ÂäÇä ÈÑÇی ÓÇá­åÇی ãÏیÏ ÇÒ äÙÑ ãÑÏã ÇیÑÇä äåÇä äÇå ÏÇÔÊå ÔÏäÏ. äæیÓäϐÇä ÈÒѐ æ ãæÑÎیä ÔÇÎÕ ãÔÑæØیÊ ãÇääÏ ˜ÓÑæی¡ ãᘠÒÇÏå¡ ÂÏãیÊ¡ äÙÇã ãÇÝی¡ ãÍیØ ãÇÝی¡ äÇÙã ÇáÇÓáÇã ˜ÑãÇäی¡ ÕÝÇÆی¡ ÏæáÊ ÂÈÇÏی¡ ÑÖæÇäی æ ÏیÑÇä äیÒ ÈÇ Çیä˜å Èå Çیä ÇäÌãä­åÇ  ÔæÑÇåÇ ÏÑ ÂËÇÑ ÎæÏ ÇÔÇÑå­åÇیی ˜ÑÏäÏ æáی یÇ Èå ÎÇØÑ Ìæ Íǘã æ یÇ Èå ÎÇØÑ ˜ãÈæÏ ÏÇäÔ ÎæÏ äÊæÇäÓÊäÏ ÏÑ ãÚÑÝی Çیä ÔæÑÇåÇی ÇäÞáÇÈی æ ÒäÇä ãÈÇÑÒ æ ییÑ äÞÔی ÏÑ ÎæÑ ÔÇیÓÊå­ی ÎæÏ ÇäÌÇã ÏåäÏ. æáی ÏÑ åá ÓÇá ÇÎیÑ(1344-1384) ãæÑÎیä æ äæیÓäϐÇä ÈÑÌÓÊå­Çی åãæä: ÓیãÇ ÈåÇÑ¡ ÝÑÍ ÂÐÑی¡ Ñی ÔیÎ ÇáÇÓáÇãی¡ ÝÎÑی Þæیãی¡ åãÇ äÇØÞ¡ ÚÈÏÇáÍÓیä äÇåیÏ¡ ÈÏÑÇáãáæ˜ ÈÇãÏÇÏ æ ãäÕæÑå äÙÇã ãÇÝی ÇØáÇÚÇÊ ãÝیÏ æ ÌÇãÚی ÏÑ ÈÇÑå­ی ÇåÏÇÝ ÇäÞáÇÈی æ ˜ã æ ˜یÝ ÊÔ˜یáÇÊی ÔæÑÇåÇی ÒäÇä ÏæÑå­ی Çæá ãÔÑæØیÊ ÑÇ ÏÑ ÇÎÊیÇÑ ÏÇäÔÌæیÇä ÊÇÑیÎ ÓیÇÓی ÇیÑÇä ÞÑÇÑÏÇÏäÏ.[4] ãåã­ÊÑیä ÔæÑÇåÇ æÇäÌãä­åÇی ÒäÇä ÏÑ ÏæÑå­ی Çæá ãÔÑæØیøÊ (1285-1287 ÎæÑÔیÏی) ÚÈÇÑÊ ÈæÏäÏ ÇÒ:

-                                    "ÇäÌãä ÂÒÇÏی ÒäÇä"¡ ÏÑ 1906 (1285 ÎæÑÔیÏی)

-                                    "ÇÊÍÇÏیۀ ÛیÈی äÓæÇä"¡ ÏÑ 1907

-                                    "ÇäÌãä ÍÑیÊ ÒäÇä"¡ ÏÑ 1907

-                                    "ÇäÌãä äÓæÇä" ÏÑ 1908

"ÇäÌãä ÂÒÇÏی ÒäÇä" ی˜ی ÇÒ ÞÏیãی­ÊÑیä ÓÇÒãÇä­åÇی ÓیÇÓی ÒäÇä ÏÑ ÇیÑÇä ÇÓÊ ˜å ÏÑ ÓÇá 1906 ÏÑ ÊåÑÇä ÊÃÓیÓ ÔÏ æ ی˜ی ÇÒ ÇäÓÇä­åÇی ÇÑÌãäÏ æ ÇäÞáÇÈی Çیä ÇäÌãä ÊÇÌ ÇáÓáØäå ÞÇÌÇÑ¡ ÏÎÊÑ äÇÕÑÇáÏیä ÔÇå ÈæÏ ˜å ÈÑÑÓی ˜ÊÇÈ ÎÇØÑÇÊ Çæ äÔÇä ãی­ÏåÏ ˜å Çæ ÔÇیÏ Çæáیä Òä ÝãیäیÓÊ – ÓæÓیÇáیÓÊ ÊÇÑیÎ ÇیÑÇä ÈæÏå ÇÓÊ. ÇÒ ÝÚÇáیä ÏیÑ Çیä ÇäÌãä ÈÇیÏ ÇÒ ÇÝÊÎÇÑÇáÓáØäå¡ ÎæÇåÑ ÊÇÌ ÇáÓáØäå¡ ÕÏیÞå ÏæáÊ ÂÈÇÏی æ ÔãÓ Çáãáæ˜ ÌæÇåÑ ˜áÇã (˜å åÑ Ïæ ÏÑ Ïåå­ی 1300 ÎæÑÔیÏی äÞÔ ãåãی ÏÑ ÊÇÑیÎ ãÚÇÕÑ ãÈÇÑÒÇÊ ÒäÇä ÇیÑÇä ÏÇÔÊäÏ) äÇã ÈÑÏ.

äÒÏی˜ Èå ی˜ ãÇå æ äیã Ó ÇÒ ÇãÖÇی ÝÑãÇä ãÔÑæØیÊ ÊæÓØ ãÙÝÑÇáÏیä ÔÇå ÞÇÌÇÑ ÏÑ 14 ãÑÏÇÏ 1285¡ ÊÚÏÇÏی ÇÒ ÒäÇä ÝÚÇá ÏÑ åãیä ÇäÌãä­åÇ ÏÑ ãیÏÇä ÈåÇÑÓÊÇä ÊåÑÇä ÑÏ ÂãÏå æ ÎæÇÓÊÇÑ ÊÏæیä ÝæÑی ãÊãã ÞÇäæä ÇÓÇÓی ÔÏäÏ. 12 ÑæÒÈÚÏ ÏÑ 26  ãÑÏÇÏ åãÇä ÓÇá ÒäÇä ÝÚÇá ی˜ی ÇÒ ÈÏäÇã ÊÑیä ãÍʘÑیä ÊåÑÇä ÑÇ Ó ÇÒ ÏÓʐیÑی æ ãÍǘãå ÏÑ ãیÏÇä ÊæÎÇäå Èå ÏÇÑ ÂæیÎÊäÏ.

ÏÑ ÂÛÇÒ ãåÑãÇå 1285¡ ÇÊÍÇÏیå ÛیÈی äÓæÇä Ó ÇÒ ی˜ ÓÇá ãÈÇÑÒå æ ÇÝÔǐÑی Øی یÇãی ÇÒ äãÇیäϐÇä ãÌáÓ ãÌÏÇäå ÎæÇÓÊäÏ ˜å åэå ÒæÏÊÑ Èå ÎæÇÓÊ ÒäÇä ãÊãã ÞÇäæä ÇÓÇÓی ÑÇ Èå äÝÚ ÒäÇä ÊÏæیä ˜ääÏ æ ÇÑ ÞÇÏÑ äیÓÊäÏ ÈåÊÑ ÇÓÊ ˜å ÇÓÊÚÝÇ ÏÇÏå æ ÒãÇã ÇãæÑ ÑÇ Èå ÏÓÊ ÒäÇä ÈӁÇÑäÏ. Èå ÎÇØÑ ÇÚÊÑÇÖ ییÑ æ ÑæÒãÑå­ی ÒäÇä¡ ãÌáÓ Çæá ãÊãã ÞÇäæä ÇÓÇÓی ÑÇ ÏÑ ãæÑÏ åÝÊ ÇÕá ãÊããå ÏÑ ÑæÒ 15 ãåÑ 1286 Èå ÊÕæیÈ Ç˜ËÑیÊ ÑÓÇäÏ.

ÇäÌãä ÍÑیÊ ÒäÇä ˜å ÊæÓØ ÕÏیÞå ÏæáÊ ÂÈÇÏی æ ÔÔ äÝÑ ÇÒ یÇÑÇä Çæ ÏÑ 9 ÏیãÇå 1286 ÊÔ˜یá یÇÝÊå ÈæÏ¡ Øی ی˜ ÑÏåãÇیی¡ ÞØÚäÇãå­ی 10 ãÇÏå­Çی ÇÒ ÎæÇÓÊå­åÇی ÎæÏ ÑÇ ÈیÇä ˜ÑÏå æ ÇÒ ãÌáÓ æ ÏæáÊ ÏÑÎæÇÓÊ ˜ÑÏäÏ ˜å ãÏÇÑÓ ÏÎÊÑÇäå ÊÃÓیÓ ÔæÏ.

ÈÇ Çیä˜å ÈیÔÊÑÇیä ÇäÌãä­åÇ ÏÑ ÊåÑÇä ÝÚÇáیÊ ÏÇÔÊäÏ æáی ÏÑ ÔåÑåÇی ÏیÑ ÇیÑÇä æ ÎÇÑÌ ÇÒ ÇیÑÇä äیÒ ÒäÇä ÏÑ Çیä ÏæÑå ÏÑ ÑÇå ÇÍÞÇÞ ÍÞ ÇÒÇÏی­åÇی Ïãæ˜ÑÇÊی˜ æ ÈÑÇÈÑی ãÊÔ˜á ÔÏå æ Úáیå ÊÇÑی˜ ÇäÏیÔی¡ "Óää ãÖÑ" Èå ãÈÇÑÒå Ñæی ÂæÑÏäÏ. ãÚÑæÝ­ÊÑیä ÂäåÇ ÚÈÇÑÊ ÈæÏäÏ ÇÒ: "ÔæÑÇåÇی ÒäÇä" (äیãå ãÎÝی)¡ ÏÑ ÊÈÑیÒ ÏÑ ÓÇá 1907¡ "åیÃÊ ÒäÇä ÇÕÝåÇä" ÇäÌãä ÎیÑیå­åÇی äÓæÇä ÇیÑÇäیÇä ãÞیã ÇÓÊÇäÈæá æ "ÇäÌãä ÒäÇä ÇیÑÇä" ÏÑ ÚÔÞ ÂÈÇÏ¡ Èå ÑåÈÑی ÔÇÚÑå­ی ÈÒѐ ÔãÓ ˜ÓãÇÆی¡ ÏÑÓÇá 1909. [5] 

ãÈÇÑÒÇÊ ÒäÇä ÏÑ ÏæÑå­ی Çæá ÇäÞáÇÈ ãÔÑæØیÊ 1285-1287 Èå ÎÇØÑ ÓÇÒãÇäÏåی ÒäÇä æ ÍãÇیÊ ÓæÓیÇá - Ïã˜ÑÇÊ­åÇی ÇیÑÇä ÇÒ ÇäÌãä åÇ æ ÔæÑÇåÇی ÒäÇä æÇÑÏ ãÑÍáå­ی ÌÏیÏی ÔÊ. ÏÑ ÂÛÇÒ ÈåÇÑ 1287 ÎæÑÔیÏی (1908 ãیáÇÏی) ÒäÇä Èå ÑåÈÑی ÇäÌãä ãáی (ÏæÑå­ی Çæá) ÎæÇÓÊÇÑ Èå ÑÓãیÊ ÔäÇÎÊä ÍÞ ÊÔ˜یá ÊÔ˜á åÇی ÒäÇä¡ ÇÝÊÊÇÍ ÏÈÓÊÇä­åÇ æ ÏÈیÑÓÊÇä­åÇی ÏÎÊÑÇäå ÏÑ ÓÑÇÓÑ ˜ÔæÑ ÔÏäÏ. ÊÙÇåÑÇÊ äÏ ÕÏ äÝÑی ÒäÇä ÏÑ ãÞÇÈá ÓÇÎÊãÇä ãÌáÓ Èå äÝÚ áÇیÍå æ ÏÑ ÇÚÊÑÇÖ Èå ÇÞÏÇãÇÊ ãÓÊÈÏÇäå­ی ãÍãÏ ÚáیÔÇå Úáیå ãÌáÓ¡ äیÑæåÇی ÖÏ ãÔÑæØå Èå æیŽå ÚáãÇی ØÑÝÏÇÑ ãÔÑæÚå ÑÇ Èå åÑÇÓ ÇäÏÇÎÊ.

ÏÔãä ÔãÇÑå ی˜ ÒäÇä æ ÔæÑÇåÇی ÒäÇä ÔیÎ ÝÖá Çááå äæÑی¡ ÑåÈÑ ÈáÇãäÇÒÚ ÌäÇÍ ãÍÇÝÙå ˜ÇÑ æ ÓäÊ ÑÇی ÚáãÇی ãÐåÈی ÈæÏ. ÝÊæÇی äæÑی Úáیå ãÏÇÑÓ ÏÎÊÑÇäå æ ÍÞæÞ ÒäÇä ãæÌÈ æǘäÔ ÔÏیÏ ÏÑ ãیÇä ÒäÇä ãÈÇÑÒ Úáیå äæÑی æ ÏیÑ ÚáãÇی ãÍÇÝÙå ˜ÇÑ ãÇääÏ ÓیÏ Úáی ÔæÔÊÑی ÔÏ. Ô˜ÇیÊ­åÇ æ ÇÚÊÑÇÖ­åÇ æ ÏیÑ ÝÚÇáیÊ­åÇی ÒäÇä ÂÒÇÏیÎæÇå Úáیå äæÑی Èå ØæÑ ÔãیÑ æ ÓÊÑÏå ÏÑ ãØÈæÚÇÊ ÏæÑå­ی Çæá ÇäÞáÇÈ 1906-1908 Èå æیŽå ÏÑ "ãÓÇæÇÊ"¡ "ÍÈá ÇáãÊیä"¡ "ÕæÑÇÓÑÇÝیá" æ "äÏÇی æØä" ãäÚ˜Ó ÔÊäÏ æ ÈÏæä Ô˜ ÏÑÈی­ÇÚÊÈÇÑ ÓÇÎÊä æ ÇÝÔÇی åæیÊ Òä ÓÊیÒی æãÇåیÊ ÇÓÊÈÏÇÏی æ ÖÏ ãÔÑæØå ØáÈی äæÑی ÏÑ ÇݘÇÑ Úãæãی äÞÔ ÈÓÒÇیی ÏÇÔÊäÏ.

ÇäÊÞÇÏ­åÇی ˜æÈäÏå­ی ÒäÇä ÝÚÇá ÏÑ Çیä ÏæÑå ÝÞØ ãÊæÌå ÚáãÇی ãÍÇÝÙå ˜ÇÑ ÓäÊ ÑÇ äÈæÏ. ÂäåÇ åãäیä Èå Èی Úãáی æ ÚÏã æÌæÏ ی˜ ÈÑäÇãå ÈÑÇی یÔÑÝÊ æ ÑÝÇå ÇÌÊãÇÚی ÏÑ ãÌáÓ ÔæÑÇی ãáی ÏæÑ­ی Çæá äیÒ ÑÏÇÎÊäÏ æ ÇÒ äãÇیäϐÇä ãÌáÓ ˜å ÈیÔÊÑ ÂäåÇ ãÎÇáÝ ÂÒÇÏی ÒäÇä ÈæÏäÏ ÔÏیÏÇ ÇäÊÞÇÏ ˜ÑÏäÏ. æáی ÏÑ åãیä ÏæÑå ãÑÏÇäی äیÒ ÈæÏäÏ ˜å åã ÏÑ ãÌáÓ æ åã ÏÑ ãØÈæÚÇÊ ÇÒ ÂÒÇÏی ÒäÇä¡ ÊÇÓیÓ ãÏÇÑÓ ÏÎÊÑÇäå æ ÓÊÑÔ ÔæÑÇåÇی ÒäÇä ÍãÇیÊ ˜ÑÏäÏ æ یÇ ÏÓʘã æÌæÏ ÂäåÇ ÑÇ ÊÍãá ˜ÑÏäÏ. ÇÒ äãÇیäϐÇä ãÌáÓ Çæá ˜å ÇÒ ÍÞæÞ æ ÎæÇÓÊå­åÇی ÒäÇä ÏÝÇÚ ˜ÑÏäÏ¡ ãی­ÊæÇä ÇÒ æ˜یá ÇáÑÚÇیÇ¡ äãÇیäÏå­ی åãÏÇä æ ÊÞی ÒÇÏå¡ äãÇیäÏå­ی ÊÈÑیÒäÇã ÈÑÏ. æáی ÒäÇä ÝÚÇá æÑåÈÑÇä ÔæÑÇåÇی ÒäÇä ÇÒ ÇäÊÞÇÏåÇی ÎæÏ ÏÓÊ ÈÑäÏÇÔÊäÏ æ Ó ÇÒ ˜æÏÊÇی ãÍãÏ ÚáیÔÇå ÏÑ ÊیÑ 1287 ÎæÑÔیÏی (ŽæÆä 1908 ãیáÇÏی) æ ÈãÈÇÑÇä ãÌáÓ(˜å ãÞÇæãÊ æ ãÈÇÑÒå Úáیå ÇÓÊÈÏÇÏ æ ÇÑÊÌÇÚ Èå ÊÈÑیÒ ãäÊÞá ÔÏ)¡ ÒäÇä  äیÒ Ñæå Ñæå Èå ÊÈÑیÒ ÚÒیãÊ ˜ÑÏå æ ÏÑ ÂäÌÇ Èå ÇäÌãä ÊÈÑیÒ¡ ãÑ˜Ò ÛیÈی¡ ÓÊÇÑÎÇä æ ãÌÇåÏیä یæÓÊäÏ.

ÏÑ ãÍÇÕÑå­ی ÔåÑ ÊÈÑیÒ ÊæÓØ ÞæÇی ãÍãÏ ÚáیÔÇå æ ÑæÓ­åÇی ÊÒÇÑی ˜å Ïå ãÇå Øæá ˜ÔیÏ¡ Èå ÇÓÊäÇÏ ÔãÇÑå­åÇی ãÎÊáÝ äÔÑیå­ی "ÇäÌãä" ÒäÇä ÈÇ áÈÇÓ ãÑÏÇäå ÏÑ ãÍáå­åÇی ãÎÊáÝ ÊÈÑیÒ ÏÑ ãÞÇÈá ÖÏ ÇäÞáÇÈ Èå äÈÑÏ ÈÑÎÇÓÊå æ ÏÑ ÑæÓÊÇåÇی Íæãå­ی ÊÈÑیÒ ÈæÏäÏ. ØÈÞ ÒÇÑÔ "ÍÈá ÇáãÊیä" æ Ñی ÔیÎ ÇáÇÓáÇãی ÏÑ ˜ÊÇÈ "ÒäÇä ÑæÒäÇãå äÇÑ æ ÇäÏیÔãäÏ ÇیÑÇäی" (Ç 1362¡ ÊåÑÇä) ÏÑ ی˜ی ÇÒ äÈÑÏåÇی ÎیÇÈÇäی ÊÈÑیÒ ÈیÓÊ Òä ˜å Èå áÈÇÓ ãÑÏÇä ãáÈÓ ÈæÏäÏ ÏÑ ãیÇä ˜ÔÊå ÔϐÇä یÏÇ ÔÏäÏ. ˜Ñیã ØÇåÑÒÇÏå ÈåÒÇÏ¡ ی˜ی ÇÒ ÔÑ˜Ê ˜ääϐÇä ÏÑ Ìä ÊÈÑیÒ ÏÑ ˜ÊÇÈ ãÚÑæÝ ÎæÏ¡ "ÞیÇã ÂÐÑÈÇیÌÇä ÏÑ ÇäÞáÇÈ ãÔÑæØیÊ"¡ äæÔÊ æÞÊی ˜å ÇÒ ی˜ ÓÑÈÇÒ ÒÎãی ÎæÇÓÊäÏ ˜å ÈÑÇی ãÚÇáÌå áÈÇÓ­åÇیÔ ÑÇ ÇÒ Êä ÎæÏ ÏÑÂæÑÏ ÓÑÈÇÒ ÒÎãی ÍÇÖÑ äÔÏ ˜å ÓÊÇÑÎÇä ãÌÈæÑ Èå ãÏÇÎáå ÔÊ¡ æÞÊی ­˜å ÓÊÇÑÎÇä ãÊæÌå ÔÏ ˜å ÚáÊ ÚÏã åã˜ÇÑی ÓÑÈÇÒ Çیä ÇÓÊ ˜å Çæ Òä ÇÓÊ¡ ÈÇ åãå­ی æÌæÏÔ ÊÍÊ ÊÃËیÑ ÞÑÇÑ ÑÝÊ. ÓÑÇäÌÇã Èå ØæÑ ˜áی ãی­ÊæÇä ÝÊ ˜å ÒäÇä ÏÑ ÏæÑå­ی äÈÑÏ ÊÈÑیÒ æ ÇäÞáÇÈ ãÔÑæØیÊ¡ ÈÇ ÔåÇãÊ æ ÈÑÏÈÇÑی ÍãÇÓå­åÇ ÂÝÑیÏå æ ÎÏãÇÊ Èی äÙیÑی Èå ÌäÈÔ ãÑÏã ÇیÑÇä äãæÏäÏ. [6]

Ó ÇÒ یÑæÒی ãÔÑæØå ØáÈÇä æ ÊÈÚیÏ ãÍãÏ ÚáیÔÇå æ ÂÛÇÒ ÏæÑå­ی Ïæã ãÔÑæØیÊ ÏÑ 1288 (1909 ãیáÇÏی) ÝÚÇáیÊ ÒäÇä ÈیÔÊÑ ÇÒ یÔ ÝÑǐیÑ æ ÔãیÑ ÔÊ. ÏÑ ÏæÑå­ی Ïæã ãÌáÓ ÔæÑÇی ãáی¡ ÒäÇä ÏÑ "ÇäÌãä ÎæÇäیä æØä" æ ÏیÑ ÇäÌãä åÇ æ ÔæÑÇåÇ ÈÇ ÈÑäÇãå­ی ÏæáÊ æ äãÇیäϐÇä ãÌáÓ ˜å ãی­ÎæÇÓÊäÏ æÇã­åÇی Óäیä ÇÒ ÑæÓیå æ ÇäáÓÊÇä ȐیÑäÏ¡ ÔÏیÏÇ Èå ãÎÇáÝÊ ÈÑÎÇÓÊäÏ æ ÌáÓå­åÇی ãÊÚÏÏی ÈÑÇی ÈÍË æ ãäÇÙÑå ÏÑ ãæÑÏ ãÓÇÆá ãÎÊáÝ ÓیÇÓی æ ÇÌÊãÇÚی ÈÑÇ ˜ÑÏäÏ. Èی Èی æÒیÑÇÝ ãÏیÑ ãÏÑÓå­ی ÇÈÊÏÇیی ÏÎÊÑÇä ÏÑ äÔÓÊ­åÇی ÓیÇÓی ãÎÊáÝی ˜å ÏÑ ÎÇäå­ی ÎæÏ ÈÑÇ ãی­˜ÑÏ ÇÒ ÔÑ˜Ê ˜ääϐÇä ÈÇ ÕÑÝ Çیی æ ÞáیÇä ÐیÑÇیی ãی­˜ÑÏ. ÏÑ ÏæÑå­ی Ïæã ãÔÑæØیÊ ÊÚÏÇÏ Èی­ÔãÇÑی ÇÒ ÇäÌãä­åÇ æ ÔæÑÇåÇی ÒäÇä ÏÑ ÓÑÇÓÑÇیÑÇä ÊÃÓیÓ یÇÝÊäÏ ˜å ãÚÑæÝ­ÊÑیä ÂäåÇ ÇäÌãä äÓæÇä ÇیÑÇä ÈæÏ.

"ÇäÌãä äÓæÇä ÇیÑÇä" ÏÑ ÓÇá 1910 ÏÑ ÊåÑÇä¡ ÊæÓØ ÔÕÊ äÝÑ ÇÒ ÒäÇä ÝÚÇá æ ãÊÔÎÕ ÊÔ˜یá ÔÏ. Çیä ÇäÌãä¡ ÇÎÐ æÇã ÎÇÑÌی æ ÎÑیÏ ˜ÇáÇåÇی ÎÇÑÌی ÑÇ ÈÇی˜æÊ ˜ÑÏ æ ÏÑÇیÌÇÏ ãÏÇÑÓ ÏÎÊÑÇäå¡ ãÏÇÑÓ Ç˜ÇÈÑ æ یÊیã­ÎÇäå åÇ Çã­åÇی ãÄËÑی ÈÑÇÏÔÊ.[7] ÇäÌãä­åÇ æ ÔæÑÇåÇی ÒäÇä ÏÑ ÏæÑå­ی Ïæã ãÔÑæØیÊ ÑæÇÈØ ÊäÇÊäی ÈÇ ی˜ÏیÑ ÏÇÔÊäÏ æ ÏÑ ÈیÔÊÑ ÊÙÇåÑÇÊ æ ÇÚÊÑÇÖ­åÇ Úáیå äÝæÐ ÏæáÊ­åÇی ÎÇÑÌی ÏÑ ÇãæÑ ÇیÑÇä æ ÍãÇیÊ ÇÒ ÂÒÇÏی åÇی ãáی æ Ïã˜ÑÇÊی˜ åã˜ÇÑی äÒÏی˜ ÏÇÔÊäÏ.

ÈÑÎی ÇÒ ÒäÇä ãÔåæÑ Çیä ÏæÑå ˜å ÏÑ ÇäÌãä­åÇ æ ÔæÑÇåÇ ÝÚÇáیÊ åÇی ÓÊÑÏå æ ÝÑǐیÑ ÏÇÔÊäÏ ÚÈÇÑÊ ÈæÏäÏ ÇÒ:

-                                    ÕÏیÞå ÏæáÊ ÂÈÇÏی¡ äÇÔÑ äÔÑیå­ی "ÒÈÇä ÒäÇä"

-                                    ãÍÊÑã ÇÓ˜äÏÑی¡ ی˜ی ÇÒ ÒäÇä ÓæÓیÇáیÓÊ ÏÑ ÏæÑå­ی ãÔÑæØیÊ

-                                    åãÇ ãÍãæÏی¡ ÔÇÚÑ æ äæیÓäÏå­ی ÝãیäیÓÊ æ ی˜ی ÇÒ ÓÇÒãÇäÏåÇä ÊÙÇåÑÇÊ ÏáÇæÑÇäå æ ÊÇÑیÎی ÒäÇä ÏÑ ãÞÇÈá ÓÇÎÊãÇä ãÌáÓ ÏÑ ÂÐÑ æ Ïی ãÇå 1290 ÎæÑÔیÏی (ÏÓÇãÈÑ 1911)

-                                    ÔãÓ Çáãáæ˜ ÌæÇåјáÇã¡ äæیÓäÏå¡ ی˜ی ÇÒ ÝÚÇáÇä ÌäÈÔ ÒäÇä æ ãÚáã ÊÇÑیÎ ÇیÑÇä

-                                    Èی Èی æÒیÑÇæÝ¡ ãÄÓÓ "ÏÈÓÊÇä ÇÈÊÏÇیی ÏæÔیҐÇä"¡ ÏÑ ÊåÑÇä¡ ÏÑ ÓÇá 1907

-                                    ØæÈÇ ÂÒãæÏå¡ ãÏیÑ ãÏÑÓå­ی "äÇãæÓ"¡ ÏÑ ÓÇá 1907

-                                    ÏÑÊ ÇáãÚÇáی¡ ی˜ی ÇÒ ÝÚÇáÇä ÇäÞáÇÈی æ ÖÏ ÇãÑیÇáیÓÊ¡ ÏÑ ÌÑیÇä ãÐǘÑÇÊ Ïæá ÑæÓ æ ÇäáیÓ ÈÑÇی ÊÌÒیå ÇیÑÇä¡ ÏÑ ÓÇá 1907¡

-                                    ÕÝیå یÒÏی¡ ãÄÓÓ "ãÏÑÓå ÏÎÊÑÇäå" ÏÑ ÓÇá 1910 æ ی˜ی ÇÒ ÝãیäیÓÊ åÇی ÔÇÎÕ

-                                    ãÇåÑÎ æåÑÔäÇÓ¡ ãÄÓÓ "ãÏÑÓå ÏÎÊÑÇäå ÊÑÞی"¡ ÏÑ ÓÇá 1911 æ ãÈáÛ ÂÒÇÏی æ ÈÑÇÈÑی ÒäÇä

ÏÑ Çیä ÏæÑå ÒäÇä ÈÇ ÊÔ˜یá ˜äÝÑÇäÓ­åÇ æ ÍÊÇ ÇÌÑÇی äãÇیÔäÇãå­åÇ¡ ÇÞÏÇã Èå ÇیÌÇÏ Çã˜ÇäÇÊ ãÇáی ˜ÑÏå æ Âä ÑÇ ÏÑ ÎÏãÊ ÌäÈÔ ÒäÇä ÞÑÇÑ ÏÇÏäÏ. ÏÑ ÈåÇÑ ÓÇá 1289 ÎæÑÔیÏی (1910ãیáÇÏی) äÒÏی˜ Èå 500 äÝÑ Òä ÈÇ ÍÖæÑ æ ÔÑ˜Ê ÎæÏ ÏÑ ی˜ äãÇیÔ ÊÆÇÊÑی æ ÝÑæÔ ÈáیÊ­åÇی ÕÏÑیÇáی ãæÝÞ ÔÏäÏ ˜å ÈÇ ÌãÚ ÂæÑی æá ÈÑÇی ÏÎÊÑÇä یÊیã¡ ی˜ ãÏÑÓå­ی ǘÇÈÑ æ ی˜ ˜áیäی˜ ÒäÇäå ÏÇیÑ ˜ääÏ. Çیä äãÇیÔ ÊÆÇÊÑی ˜å ÏÑ ÈÇÛ ÇÊÇȘ ÈѐÒÇÑ ÑÏیÏ¡ ÊæÓØ ÇäÌãä ÎæÇäیä æØä ÇÌÑÇ ÔÏ. ÏÑ ÓÇá­åÇی 1289-1290 ÈÑäÇãå­åÇی ãÎÊáÝ ÝÑåäی ÏÑ ÊåÑÇä æ ÊÈÑیÒ ÊæÓØ ÒäÇä ÇÌÑÇ ÑÏیÏ ˜å ÏÑ äæÚ ÎæÏ Èی äÙیÑ ÈæÏäÏ. ی˜ی ÇÒ Çیä ÈÑäÇãå­åÇی ÝÑåäی ÊæÓØ ÒäÇä ÇÑãäی ÇیÑÇä Êåیå æ ÇÌÑÇ ÔÏ ˜å ÇÒ åæÇÏÇÑÇä ÓæÓیÇá Ïã˜ÑÇÊ­åÇی ÇیÑÇä ÈæÏäÏ¡ äæیÓäÏå æ ˜ÇѐÑÏÇä Âä ÑیæÑ ی˜ی˜یÇä ÈæÏ ˜å åãÓÑÔ ÇÓÊæÑی˜ ی˜ی˜یÇä ãÚÑæÝÊÑیä åäсیÔå Òä Çیä ÏæÑå ÇÒ ÊÇÑیÎ ÇیÑÇä ãÍÓæÈ ãی­ÑÏÏ. [8]

ی˜ی ÏیÑ ÇÒ ÒäÇä ÝÚÇá æ ÝãیäیÓÊ ÇیÑÇä ÏÑ Çیä ÏæÑå "ÈیÇä­ÇÝ" ÇÒ ÇÚÖÇی ÇÕáی ÇäÌãä ãÌÇåÏیä ÊÈÑیÒ ÈæÏ. Çæ äå ÊäåÇ ÏÑ Èیä ÒäÇä ÊåیÏÓÊ ÔåÑی æ ÏåÞÇäÇä ÑæÓÊÇåÇی ÊÈÑیÒ ÝÚÇáیÊ ãی­˜ÑÏ Èá˜å ÈÇ ÇÑÊÈÇØ ÇÒ ØÑیÞ ã˜ÇÊÈå ÇÒ ÒäÇä ËÑæÊãäÏ æ ÇÑیÓÊæ˜ÑÇÊ äیÒ ÏÚæÊ ãی­˜ÑÏ ˜å Èå ÌäÈÔ ÒäÇä ÏæÑå­ی ãÔÑæØیÊ ÈیæäÏäÏ. ÔÇåÒÇÏå ÊÇÌ ÇáÓáØäå ÏÎÊÑ äÇÕÑÇáÏیä ÔÇå ÊÍÊ ÊÃËیÑ ã˜ÇÊÈÇÊ "ÈیÇä­ÇÝ" Èå ÕÍäå­ی ãÈÇÑÒå ˜ÔیÏå ÔÏ æ ÏÑ Çیä ÒãÇä Èå ی˜ی ÇÒ ÚäÇÕÑ ÝÚÇá "ÇäÌãä ÂÒÇÏی äÓæÇä" ÊÈÏیá ÔÊ. Èå äÙÑ äÇÑäÏå¡ ÊÇÌ ÇáÓáØäå Çæáیä Òä ÝãیäیÓÊ ÇیÑÇä ÇÓÊ ˜å ÏÑ ÎÇØÑÇÊ ÎæÏ ÈÑ ãÓÇÆáی ÊǘیÏ æ ÈÍË ãی­˜äÏ ˜å ÊÇ Âä ÒãÇä ÊÇÈæ ãÍÓæÈ ãی­ÔÏ¡ Èå ÑæÔäی ãæÖÚ ÑÝÊå æ ÒäÇä ÑÇ Èå ãÈÇÑÒå Úáیå ÇÒÏæÇÌ "ãÕáÍÊی" æ ÍÌÇÈ¡ ÝÍÔÇ¡ ÇÒÏæÇÌ åÇی ÈÏæä ÚÔÞ æ ÍÞ ØáÇÞ ی˜ ØÑÝå (ÈÑÇی ãÑÏÇä) ÝÑÇÎæÇäÏå ÇÓÊ.

ÚÕãÊ ÊåÑÇäی¡ ˜å ÏÑ ÏæÑå­ی Ïæã ÇäÞáÇÈ ãÔÑæØیÊ Èå ØæÑ ãÑÊÈ ÊÍÊ äÇã ãÓÊÚÇÑ "ØیÑå" ÏÑ äÔÑیå "ÇیÑÇä äæ" ãÞÇáÇÊی ÏÑ ÈÇÑå­ی ÍÞæÞ ÒäÇä ãی äæÔÊ¡ äیÒ ÇÒ ÒäÇä ãÈÇÑÒ æ ÝÚÇá Çیä ÏæÑå ãÍÓæÈ ãی­ÑÏÏ. Çæ ÏÑ Çیä ãÞÇáÇÊ یæÓÊå ÎÇØÑ äÔÇä ãی­ÓÇÒÏ ˜å ÒäÇä ÊÍÕیá­˜ÑÏå æ ÑæÔäÝ˜Ñ ãی­ÊæÇääÏ äÞÔ ˜áیÏی ÏÑ یÔÑÝÊ ãÔÑæØیÊ æ ÌÇãÚå ãÏÑä ÏÇÔÊå ÈÇÔäÏ. ØیÑå ÏÑ Çیä ãÞÇáÇÊ ÔÏیÏÇ Úáیå äÏ åãÓÑی یÇ ÊÚÏÏ ÒæÌÇÊ ãæÖÚ ÑÝÊå æ "ÈÑÊÑی" æ "åæÔãäÏی" ãÑÏÇä ÑÇ ÏÑ ãÞÇیÓå ÈÇ ÒäÇä Èå ÇáÔ ØáÈیÏ.

ÇÒ ÏیÑ ÒäÇä ÝÚÇá Çیä ÏæÑå ˜å ÏÑ ÑÇå ãÈÇÑÒå ÈÑÇی ÒäÇä ÌÇäÝÔÇäی­åÇ ˜ÑÏ æ ÈÏیäæäå Èå ˜á ÌäÈÔ ÊÌÏÏØáÈی æ ãÔÑæØå ÎæÇåی ÎÏãÇÊ ÔÇیÇäی äãæÏ¡ ϘÊÑ ˜ÍÇá ãÏیÑ äÔÑیå­ی ãÚÑæÝ "ÏÇäÔ" ãÎÕæÕ ÒäÇä ÈæÏ.

ÇäÌãä­åÇی ÒäÇä ÏÑÇیä ÏæÑå¡ ÝÚÇáیÊ ÎæÏ ÑÇ ãÍÏæÏ Èå ÍÞæÞ ÒäÇä ä˜ÑÏå Èá˜å ÏÑ ãÓÇÆá ÓیÇÓی ÑæÒ äیÒ Èå ØæÑ ÌÏی ÏÎÇáÊ ÏÇÔÊäÏ. ÏÑ 19 äæÇãÈÑ 1911 ÏæáÊ ÑæÓیå­ی ÊÒÇÑی ÈÇ ÑÖÇیÊ æ ÍãÇیÊ ÏæáÊ ÇãÑÇØæÑی ÇäáÓÊÇä Øی ی˜ ÇæáÊیãÇÊæã äÙÇãی ÇÒ ãÌáÓ Ïæã ÇیÑÇä ÎæÇÓÊ ˜å "ãæѐÇä ÔæÓÊÑ" ÑÇ ÏÑÚÑÖ åá æ åÔÊ ÓÇÚÊ ÇÒ ÇیÑÇä ÇÎÑÇÌ ÓÇÒÏ. ÔæÓÊÑ ãÓÆæá ãÔÇæÑ ãÇáی ãÏÈÑی ÈæÏ ˜å ÇÒ ØÑÝ Ïã˜ÑÇÊ­åÇ ÈÑÇی ÇÕáÇÍÇÊ ãÇáی æ ÎÒÇäå ÏÇÑی ÇیÑÇä ÇÓÊÎÏÇã ÔÏå ÈæÏ. ÔæÓÊÑ ˜å ÏÑ Öãä ãÓÆæá ÇÎÐ ãÇáیÇÊ ÇÒ ÊÌÇÑ ËÑæÊãäÏ æ Òãیä ÏÇÑÇä ÈÒѐ ÈæÏ ÔÏیÏÇ ÈÇ ãÏÇÎáÇÊ ÏæáÊ­åÇی ÑæÓیå æ ÇäáÓÊÇä Èå äÝÚ Çیä ØÈÞÇÊ ÏÑ ÇãæÑ ÏÇÎáی ÇیÑÇä ãÎÇáÝÊ ãی­˜ÑÏ.

Ó ÇÒ Úáäی ÔÏä ÇæáÊیãÇÊæã ÑæÓیå¡ ÌäÈÔ ÒäÇä ÝÚÇá ÇیÑÇä ÏÑ ÔåÑåÇی ÇÕÝåÇä¡ ÞÒæیä æ ÊÈÑیÒ Èå ÍÑ˜Ê ÏÑÂãÏ æ Úáیå ÞÏÑÊ­åÇی ÎÇÑÌی ÈÓیÌ ÔÏäÏ. ÏÑ ÊåÑÇä¡ ÒäÇä ÚÖæ ÇäÌãä­åÇ æ ÔæÑÇåÇ ãæÝÞ ÔÏäÏ ˜å ÈÇ ÈÓیÌ 500 äÝÑ ÇÚÊÕÇÈ ÈÒѐی ÑÇ ÊÏÇј ÈÈیääÏ. ÏÑÇیä äãÇیÔ ÈÒѐ åÒÇÑÇä Òä ˜Ý䭁æÔ¡ ÎæÇÓÊ æ ÊÚåÏ ÎæÏ ÑÇ ÈÑÇی Ìä Úáیå äیÑæåÇی ÎÇÑÌی ÇÚáÇã ˜ÑÏäÏ. "ÇäÌãä ÎæÇÊیä æØä" ÈÇ ÊÙÇåÑÇÊ ÔãیÑ ÎæÏ ÏÑ Çæá ÏÓÇãÈÑ 1911 ÏÑ ãÞÇÈá ãÌáÓ ÔæÑÇی ãáی åãÑÇå ÈÇ ÓÎäÑÇäی­åÇی ãåیÌ ÇÒ äãÇیäϐÇä ãÌáÓ ÎæÇÓÊ ˜å ÏÑ ãÞÇÈá ÇæáÊیãÇÊæã ãÞÇæãÊ ˜ääÏ. ÒیäÈ Çãیä ÇÒ ÇÚÖÇی ÈäیÇä ÐÇÑ "ÇäÌãä ÎæÇÊیä æØä" æ ãÚáã ãÏÑÓå­ی ÏÎÊÑÇäå­ی ÔÇå ÂÈÇÏ ÈÚÖی ÇÒ ÇÔÚÇÑ ÎæÏ ÑÇ ˜å ÏÑ ÏÝÇÚ ÇÒ ÍÞæÞ ãÑÏã ÇیÑÇä ÏÑ ãÞÇÈá ÊÌÇæÒ äیÑæåÇی ÎÇÑÌی ÓÑæÏå ÈæÏ ÈÑÇی ÔÑ˜Ê ˜ääϐÇä ÞÑÇÆÊ ˜ÑÏ. ÊÙÇåÑÇÊ æÓیÚ  Èå ÑåÈÑی ÇäÌãä­åÇی ÒäÇä Úáیå ÏÎÇáÊ­åÇی ÑæÓیå æ ÇäáÓÊÇä ÏÑ ÇãæÑ ÏÇÎáی ÇیÑÇä æ ÇÚÊÕÇÈÇÊ ãäÙã æ ÈÇی˜æÊ åÇی ãÊæÇáی Úáیå ãÍÕæáÇÊ æ ˜ÇáÇåÇی ÎÇÑÌی ÏÑ ÓÑÇÓÑ ãÇå ÏÓÇãÈÑ ÓÇá 1911 ÇÏÇãå یÇÝÊ.

ÝÚÇáیÊ­åÇی ÇÚÊÑÇÖی ÒäÇä ÝÞØ Èå ÊåÑÇä ãÍÏæÏ äãی­ÔÏ¡ ÏÑÇæÇÓØ ÏÓÇãÈÑ 1911¡ "åیÃ Ê äÓæÇä ÞÒæیä" æ"åیÃ Ê äÓæÇä ÇÕÝåÇä" ÇÒ ÇäÌãä åÇ æ ÇÒ ÏæáÊ ÎæÇÓÊäÏ ˜å ÒäÇä ÑÇ ÈÑÇی "ãÈÇÑÒå ãÓáÍÇäå" Úáیå ÞæÇی äÙÇãی ÑæÓیå ˜å ÞÒæیä ÑÇ ÇÔÛÇá ˜ÑÏå ÈæÏäÏ¡ ãÓáÍ ÓÇÒäÏ. ÑåÈÑی "åیÃ Ê äÓæÇä ÇÕÝåÇä" ÏÑ ÇÚáÇãیå­ی ÎæÏ ÎÇØÑäÔÇä ÓÇÎÊ ˜å "ÒäÇä äیÒ ãی­ÊæÇääÏ ÏÑ ÌåÇÏ ÔÑ˜Ê ˜ääÏ Èå æیŽå ÒãÇäی ˜å ãÑÏåÇ Èå ÎÇØÑ ÝÞÏÇä ÔÌÇÚÊ ÏÇÑ Èی Úãáی ÔÏå ÇäÏ."

ÈÇ Çیä˜å ãÈÇÑÒÇÊ ÓÊÑÏå­ی ÒäÇä ÏæÑå­ی Ïæã ãÔÑæØیÊ¡ ÏÑ æǁÓیä ÑæÒåÇی ÏÓÇãÈÑ 1911 ÏÑ äÊیÌå­ی ÇæáÊیãÇÊæã ÑæÓ åÇ æ ãÏÇÎáå­ی äÙÇãی ãÔÊј ÑæÓیå æ ÇäáÓÊÇä ÈÇ Ô˜ÓÊ ÑæÈÑæ ÔÏ¡ æáی ÝÚÇáیÊ ÒäÇä ÏÑ Çیä ÏæÑå Èå ÎÇØÑ ÎÕáÊ ãÑÏãی ÈæÏä Âä ÝÑÇÒ ÌÏیÏی ÑÇ ÏÑÊÇÑیÎ ÌäÈÔ ÂÒÇÏیÎæÇåی æ ÈÑÇÈÑی ØáÈی ˜ÔæÑÇیÑÇä¡ Ó ÇÒ Ìä ÌåÇäی Çæá æ Ïåå­ی 1300 ÎæÑÔیÏی (1920 ãیáÇÏی) ÔæÏ  ˜å ÏÑ ÝÕá Ïæã Èå ÈÑÑÓی Âä ÎæÇåی㠁ÑÏÇÎÊ.

- ÎÓÑæ ÔǘÑی¡ "ÇÓäÇÏ ÊÇÑیÎی ÌäÈÔ ˜ÇѐÑی¡ ÓæÓیÇá Ïã˜ÑÇÓی æ ˜ãæäیÓÊی ÇیÑÇä" ÏÑ ÈیÓÊ ÌáÏ¡ ÊåÑÇä¡ 1364¡ ÌáÏ Çæá.[1]

 [1] - ÔÇیÇä ÊæÌå ÇÓÊ ˜å ãÏÊی ÈÚÏ ÏÑ ÓÇá 1366 ÎæÑÔیÏی (1887 ãیáÇÏی) ÒäÇä ãæÝÞ ÔÏäÏ ˜å ÏÑ ÇÚÊÑÇÖ Èå ˜ãÈæÏ äÇä Çیä ÈÇÑ ÑÇå ÑÇ ÈÑ ˜ÇáÓ˜å­ی ÓáØäÊی ˜å äÇÕÑÇáÏیä ÔÇå ÑÇ Íãá ãی­˜ÑÏ¡ ÈÈäÏäÏ. äÏ ÓÇá ÈÚÏ (1271 ÎæÑÔیÏی) ÒãÇäی ˜å äÇÕÑÇáÏیä ÔÇå ˜å ÏÑ  ÎÇäå­ی ÇãÇã ÌãÚå ÊåÑÇä ãیåãÇä ÈæÏ¡ ÒäÇä ÏÑ ãÞÇÈá ÎÇäå­ی ÇãÇã ÌãÚå ÇÌÊãÇÚ ˜ÑÏå æ Èå ÑÇäی äÇä ÇÚÊÑÇÖ ˜ÑÏäÏ.

[1]  - ÏÑ ÈÇÑå­ی Òäϐی ˜æÊÇå æ ÑÇÒ ãÈÇÑÒÇÊ ØÇåÑå ÞÑÉÇáÚیä¡ ÑÌæÚ ˜äیÏ Èå : ãÚیä ÇáÏیä ãÍÑÇÈی¡ "ÞÑÉÇáÚیä ÔÇÚÑۀ ÂÒÇÏیÎæÇå æ ãáی ÇیÑÇä¡" ˜áä¡ 1368.

[1] - ÈÑÇی äãæäå¡ ÑÌæÚ ˜äیÏ Èå:

- ÈÏÑÇáãáæ˜ ÈÇãÏÇÏ¡ "ÒäÇä ÇیÑÇä ÇÒ ÇäÞáÇÈ ãÔÑæØیÊ ÊÇ ÇäÞáÇÈ ÓÝیÏ"¡ ÊåÑÇä¡ 1347

- ÝÎÑی Þæیãی¡ " ˜ÇÑäÇãå ÒäÇä ãÔåæÑ ÇیÑÇä"¡ ÊåÑÇä¡ 1351 æ

- ÚÈÏÇáÍÓیä äÇåیÏ¡ "ÒäÇä ÇیÑÇä ÏÑ ÌäÈÔ ãÔÑæØå"¡ ÊåÑÇä¡ 1360.

[1]  - ÔãÓ ˜ÓãÇÆی  ÏÑ ÓÇá 1268 ÎæÑÔیÏی (1889 ãیáÇÏی) ÏÑ ی˜ ÎÇäæÇÏå­ی ÑÌی ÇیÑÇäی Óǘä یÒÏ Èå ÏäیÇ ÂãÏ. ˜ÓãÇÆی ÈÇ ÍãÇیÊ ÏÑ æ ÓÓ ÔæåÑÔ ãÏÇÑÌ ÊÚáیã æ ÊÑÈیÊ ÑÇ ی˜ی Ó ÇÒ ÏیÑی یãæÏ æ ÏÑ ÈیÓÊ ÓÇáی Èå ی˜ی ÇÒ ÑåÈÑÇä ÌäÈÔ ÒäÇä ÇیÑÇä ÊÈÏیá ÔÏ. Çæ ÒÈÇä­åÇی Êјی ÂÐÑی æ ÝÇÑÓی æ ÑæÓی ÑÇ Èå ÎæÈی ãی­ÏÇäÓÊ æ ÏÑ Ïåå­ی 1910 ãیáÇÏی (1290 ÎæÑÔیÏی) ی˜ی ÇÒ ÒäÇä ÑæÔäÝ˜Ñ æ ÏÇäÔãäÏ ÇیÑÇä ãÍÓæÈ ãی­ÔÏ. ˜ÓãÇÆی ÏÑ ÓÇá 1918 åãÑÇå åãÓÑ æ Ïæ ÝÑÒäÏÔ (ÕÝÇ æ ǘÈÑ) Ó ÇÒ ÓÇá­åÇ ÏæÑی ÇÒ ˜ÔæÑ æ ÊÍÕیá æ ˜ÇÑ ÇÒ ÑæÓیå Èå ÇیÑÇä ÈÇҐÔÊäÏ. æی åäÇãی ˜å åãÑÇå ÎÇäæÇÏå æÇÑÏ ÊÈÑیÒ ÔÊ ÇÏÑ ÈÑ ÓÑ äÏÇÔÊ æ ÔÇیÏ äÎÓÊیä Òä ãÓáãÇä ÇیÑÇäی ÈæÏ ˜å ÂÒÇÏÇäå ÏÑ ˜æå æ ÈÇÒÇÑ ÊÈÑیÒ ÙÇåÑ ÔÏ æ Èå ÎÇØÑ åãیä ÌÓÇÑÊ æ ÂÒÇϐی ãæÑÏ áÚä æ äÝÑیä ÈÎÔی ÇÒ ÞÔÑیæä æ ãáÇåÇی ãÊÚÕÈ ÞÑÇÑ ÑÝÊ. æáی ÈÚÏ ÇÒ Ïæ ÓÇá (ÏÑ 1299 ÎæÑÔیÏی ÈÑÇÈÑ ÈÇ 1920 ãیáÇÏی) ÏÑ ÒãÇä ͘æãÊ äå ãÇåå­ی ÔیÎ ãÍãÏ ÎیÇÈÇäی ی˜ی ÇÒ ÏÓÊ­ÇäÏјÇÑÇä ÇÕáی ãÌáå­ی ÝÑåäی æ ÓیÇÓی "ÂÐÇیÓÊÇä" ÔÊ æ ÏÑ Âä ãÌáå ÈÇ ÝãیäÇ (äÇã ãÓÊÚÇÑ ÊÞی ÑÝÚÊ¡ ÓÑÏÈیÑ ãÌáå) æ ÈÇ ÝãیäیÓÊ (äÇã ãÓÊÚÇÑÑÝیÚ ÎÇä Çãیä) ÏÑ ÈÇÑå­ی ÍÞæÞ Òä æ ÈÑÇÈÑی æ ÂÒÇÏی ãäÇÙÑÇÊ æ ãäÇÞÔÇÊ ãÊÚÏÏ ÏÇÔÊ. ÏÑ Öãä ÔãÓ ˜ÓãÇÆی¡ ÔÇÚÑی ÊæÇäÇ æ ãæÑÏ ãÍÈæÈ ÈæÏ æ ÇÔÚÇÑ Çæ ãæÑÏ ÊãÌیÏ æ ÊÍÓیä ÏیÑ ÔÇÚÑÇä ãÚÇÕÑ ÎæÏ ÇÒ Ìãáå ÇÈæÇáÞÇÓã áÇåæÊی ÞÑÇÑ ÑÝÊ. ÈÑÇی ÇØáÇÚÇÊ ÈیÔÊÑ ÑÌæÚ ˜äیÏ Èå : ÂÑیä æÑ¡ "ÇÒ ÕÈÇ ÊÇ äیãÇ¡" ÌáÏ Ïæã¡ ÓÇá 1355.

[1]  - ÏÑ ÏیÑ äÞÇØ ÇیÑÇä äیÒ ÒäÇä ÏÑ ãÈÇÑÒÇÊ ãÓáÍÇäå Úáیå "ÇÓÊÈÏÇÏ ÕÛیÑ" ÔÑ˜Ê ÏÇÔÊäÏ. Èå ØæÑ äãæäå¡ ÏÑ ÊÕÑÝ ÑÔÊ ÏÑ 12 Èåãä 1287 ÚÐÑÇ ˜ÑÏÓÊÇäی åãÑÇå Ïæ Òä ãÈÇÑÒ ÏیÑ – ÂÓÊÎی˜ æ áیáÇ – ãáÈÓ Èå áÈÇÓ ãÑÏÇäå ÏÑ ˜äÇÑ ãÌÇåÏیä ãÔÑæØå ØáÈ ÌäیÏå æ ÝÏǘÇÑÇäå ÌÇä ÈÇÎÊäÏ. ÈÑÇی ãÃÎС ÑÌæÚ ˜äیÏ Èå : ãá˜ÒÇÏå¡ åãÇäÌÇ¡ ÌáÏ Óæã æ ÔیÎ ÇáÇÓáÇãی¡ åãÇäÌÇ¡ ÕÝÍå 85.

[1]  - åÑ äÏ ÊÚÏÇÏ Çیä ãÏÇÑÓ ÏÑ Çæá ÇäÞáÇÈ ÏÑ ÓÇá 1285 ÎæÑÔیÏی ˜ã ÈæÏ¡ ÇãÇ åÇÑÓÇá ÈÚÏ¡ ÏÑ ÇæÇÎÑ ÓÇá 1290(1911 ãیáÇÏی) ÊÚÏÇÏ ÏÇäÔ  ÂãæÒ ÏÎÊÑ Èå  3500 äÝÑ ÑÓیÏ æ Ó ÇÒ Âä åÑ ÓÇá ÈÑ ÔãÇÑ ÏÇäÔ ÂãæÒÇä ÏÎÊÑ ÇÝÒæÏå ÔÏ æ ÏÑ ÂÛÇÒ ÓÇá 1301  ÈیÔ ÇÒ 17 åÒÇÑ äÝÑ ÏÎÊÑ ÏÇäÔ ÂãæÒ ÏÑ ÇیÑÇä ÊÍÕیá ãی­˜ÑÏ.

[1]  - ÈÑÇی ÇØáÇÚÇÊ ÈیÔÊÑ¡ ÑÌæÚ ˜äیÏ Èå :

-  ÌãÔیÏ ãᘠæÑ¡ "ÇÏÈیÇÊ äãÇیÔی ÏÑ ÇیÑÇä"¡ ÏÑ Ïæ ÌáÏ¡ ÊåÑÇä¡ 1362¡ ÌáÏ Ïæã¡ ÕÝÍå 48.

- ŽÇäÊ ÂÝÇÑی¡ "ÇäÞáÇÈ ãÔÑæØیÊ ÇیÑÇä"¡ ÕÝÍå 196