رحم زن، حق زن!
سائمه سلطانی
زنان در آمریکا دهه‌ها مبارزه کردند تا حق کنترول بر رحم و در واقع کنترول بر فرایند زایش و باروری‌شان را به‌دست آورند که بالاخره در دهه ۱۹۷۳ دیوان عالی آمریکا در بررسی پرونده «رو در برابر وید» خودش را ناگزیر به پذیرش حق بارداری خودخواسته زنان یافت.
اما در ۲۴ ژوئن ۲۰۲۲ با نفوذ راست‌گرایان محافظه‌کار مسیحی در دیوان عالی این کشور این حق از زنان دوباره سلب شد و تصمیم‌گیری در مورد جواز و عدم جواز آن را به قدرت‌های ایالتی واگذار نمود. که در نتیجه نه تنها خشم زنان آمریکایی بلکه مدافعان عدالت جنسیتی را در این کشور و در سایر کشورها برانگیخت.
این در حالی است که ترامپ پس از بازگشت به حاکمیت، دست به اعمال مجدد سیاست مکزیکویستی زده است؛ سیاستی که در ۱۹۸۴ توسط رونالد ریگان برای قطع ارائه کمک‌های مالی در حوزه صحت/بهداشت و خانواده توسط سازمان‌های غیرآمریکایی اعمال گردید. این کمک‌های مالی عمدتاً برای کمپین‌های آگاهی‌دهی در رابطه با حق سقط بارداری خودخواسته، مشاوره و ارائه خدمات برای زنان باردار که خواهان سقط جنین‌شان بودند، اختصاص داده می‌شد. این سیاست با رفت و آمد دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات در آمریکا در نوسان است؛ معمولا جمهوری‌خواهان با بازگشت به قدرت این سیاست را اعمال می‌نمایند و دموکرات‌ها با بازگشت به قدرت برعکس آن را لغو می‌نمایند. به هرحال، اعمال مجدد این سیاست باعث می‌شود زنان بیشماری در اکثریت کشورهای جهان به ویژه کشورهای درحال توسعه جان‌شان را به دلیل‌عدم موجودیت خدمات پیشرفته سقط جنین از دست بدهند. یا هم زنان بارداری که نیازمند کمک‌های صحی و مالی برای بارداری سالم اند، با خطرات جدی بارداری و در نتیجه از دست دادن جان جنین و یا خودشان مواجه خواهند گردید. طبق گزارشی هفت میلیون زن سالانه به دلیل سقط ناامن و غیرقانونی زخمی یا دچار نقص عضو می‌شوند و ۲۹۰۰۰ زن دیگر جان‌های‌شان را از دست میدهند.
اما سیاست ضد زن ترامپ محدود به اعمال قانون مکزیکویستی نمی‌شود، او فرمان دیگری را صادر نمود که طی آن بودجه فدرال برای پرداخت هزینه‌های سقط خودخواسته جنین را مسدود می‌کند. همچنان این فرمان دو فرمان اجرایی دیگر توسط جوبایدن را که بر اساس حفاظت از سقط خودخواسته جنین پس از لغو «حکم رو در برابر وید» در سال ۲۰۲۲ گردید را منفعل می‌کند.
چهار روز بعد از مراسم سوگند ترامپ، تیم او راه‌پیمایی گسترده‌ای را علیه سقط بارداری خودخواسته در واشنگتن دی سی به‌راه انداختند که معاون او جی دی ونس نیز در آن شرکت کرده بود.
او گفت: «با آغاز مراسم تحلیف در روز دوشنبه، کشور ما شاهد بازگشت رئیس‌جمهوری می‌شود که بزرگترین حامی خانواده و زندگی است.» راه‌پیمایان در این تظاهرات خواستار جلوگیری شدیدتری برای منع سقط بارداری خودخواسته شدند و حتا تاکید کردند اقداماتی برای فروش آنلاین ادویه‌های سقط‌کننده صورت بگیرد.
هرچند ترامپ قبل از پیروزی تذکر داده بود که از ممنوعیت فدرال سقط خودخواسته جلوگیری خواهد کرد. اما اکنون احتمال میرود، ترامپ ممنوعیت و جواز سقط بارداری خودخواسته را از حیطه قدرت ایالت‌ها بیرون کرده و آن را در سطح فدرال ممنوع اعلام نماید.
اوج‌گیری مردسالاری و فاشیسم
موضوع نگران‌کننده این است که جهان در عمق فاشیسم و مردسالاری درحال پیشروی است. با اندک نگاه دقیق‌تر به پس‌زمینه‌های سیاسی حاکم میتوان دریافت که جهان چرا و چگونه آغوش به فاشیسم باز می‌کند. جهان در پنج دوره انواع سرمایه‌داری (سرمایه‌داری مرکانتلیستی از قرن ۱۵ تا ۱۸، سرمایه‌داری صنعتی از قرن ۱۸ تا ۲۰، سرمایه‌داری انحصاری از اواخر قرن ۱۹ تا اوایل قرن ۲۰، سرمایه‌داری رفاهی ۱۹۴۵ تا ۱۹۷۰، سرمایه‌داری نئولیبرال از دهه ۱۹۷۰ تا کنون) و اکنون با حمایت میلیاردرهای بزرگی چون ایلان ماسک از حزب جمهوری‌خواه آمریکا و حزب AFD آلمان، حمایت مارک‌زاکربرگ از حزب دموکرات در انتخابات این کشور و بازگشت ترامپ به قدرت، با مدل جدیدی از سرمایه‌داری تحت عنوان سرمایه‌داری الیگارشیک یا «میلیاردرمحور» که آشکارا امپریالیسم را ترویج میدهد، با انواع قهقرا و بحران‌های بشری به‌ویژه ستم جنسی-جنسیتی مواجه بوده است. که در هر دوره آن زنان و اقلیت‌های جنسی-جنسیتی، قومی-زبانی و مذهبی در محور سرکوب‌ها قرار گرفته‌اند. چنان که با قرارگرفتن غول‌های سرمایه‌داری چون ترامپ و ایلان ماسک در راس نهاد دولتی آمریکا شاهد موج حملات علیه زنان، جامعه ال‌جی‌بی‌تی‌کیو+ و عزم استعمار سرزمین‌های چون غزه، کانال پاناما، خلیج مکزیک و کانادا به صورت رسمی وجود دارد، جدا از این که ترامپ و ماسک خواستار نفوذ سیاسی-اقتصادی-نظامی به شکل غیر رسمی در اکثر نقاط جهان به ویژه آمریکای لاتین، ایران، افغانستان، اروپای شرقی و آفریقا اند.
در کنار این، رقابت موجی از احزاب راست نژادپرست سفید و مردسالار در اروپا از جمله: حزب AFD آلمان یا «آلترناتیو برای آلمان»؛ حزب دموکرات یا راست سوئد؛ حزب جمعیت ملی در فرانسه با رهبری مارین لوپن؛ حزب ووکس Vox در اسپانیا؛ حزب لگا Lega تحت رهبری متئو سالوینی و «برادران ایتالیا» در ایتالیا؛ حزبFPÖ یا حزب آزادی اتریش در اتریش؛ حزب PVV یا «حزب آزادی» تحت رهبری گریت وایلدرز در هلند؛ حزبJobbik و حزب حاکم «Fidesz» در مجارستان؛ حزب ATAKAو «جنبش ملی برای بلغارستان» یا «NFSB» در بلغارستان؛ حزب اتحاد برای اتحاد رومانی AUR در رومانیا؛ حزب آزادی و دموکراسی مستقیم SPD در چک و اینطرف در آسیا تاکید پوتین بر ارزش‌های سنتی خانواده و محدوی‌ات سقط بارداری و اعمال قوانین مردسالار در روسیه؛ ادامه حاکمیت اسلام شیعی در ایران که از خون زنان و کارگران تعذیه می‌کند؛ استقرار اسلام‌گرایان طالب در افغانستان که زنان را در این کشور نامرئی کرده‌است؛ و از سوی دیگر، جابجایی الجولانی یک اسلام‌گرای داعشی در قدرت مرکزی سوریه؛ اقدامات ضد زن دولت عراق و تعمیق زن‌ستیزی با جواز ازدواج اجباری زنان در سن ۹ سالگی؛ قرار گرفتن خاویر مایلی یکی از متحدان راست ترامپ در ریاست جمهوری آرژانتین و موجی از اعمال سیاست‌های ضدزن او منجمله حذف جرم‌انگاری زن‌کُشی از قانون کیفری این کشور؛ و تمدید حضور اردوغان در قدرت مرکزی این کشور که عملاً از کنوانسیون استانبول که به جهت حفاظت زنان از خشونت‌های خانوادگی راه‌اندازی شده بود، بیرون گردید؛ بیانگر خفقان بر زنان، اقلیت‌های جنسی/ جنسیتی و اقلیت‌های زبانی-قومی-مذهبی گفته‌می‌شوند و در مجموع نشانه‌های آشکاری از درهم‌تنیدن جهان با مردسالاری، میهن‌پرستی، و فاشیسم جهانی اند. مشخصه اساسی و مشترک دیگر این نیروهای راست‌گرا رویکرد مذهبی آنان است. ترامپ با بازگشتش به قدرت، مسیحیت سیاسی را در سپهر دولت و جامعه بازگشت داد. طوری‌که قضات محافظه‌کار مسیحی را در دیوان عالی این کشور جابجا کرد و نفوذ مسیحیت را در نهادهای آموزشی آغاز نمود. همچنان آموزش‌ها و آگاهی‌دهی‌های جنسی را محدود کرده و در عوض «پاکدامنی تا زمان ازدواج» را توسط مسیحیان انجیلی در جامعه ترویج میدهد. این اقدام مورد حمایت مسیحیان انجیلی از جمله خود ترامپ است، زیرا به باورآن‌ها آموزش‌های جنسی ارزش‌ها و سلطه خانوادگی پدرسالار را به چالش کشیده و از آن قدرت‌زدایی میکنند. او باور دارد ملت آمریکا ملت مسیحی است که باید دوباره بر اساس ارزش‌های مسیحی شکل بگیرد. این باور به مسیحیت سیاسی را برعلاوه ترامپ و حزب جمهوری‌خواه میتوان در احزاب و نیروهای راستگرایی که در فوق تذکر داده شد نیز به مشاهده گرفت، که اگر اقدام جدی علیه آن صورت نگیرد، بار دیگر جهان را در دوره قرون وسطا، جنگ‌های صلیبی، سرکوب‌ها و ترورهای مذهبی قرار خواهند داد.
چرا از حق سقط بارداری خودخواسته دفاع شود؟
دلایلی متعددی برای دفاع از این حق انسانی وجود دارد که در اینجا بخشی از آن‌ها را لیست خواهم کرد.
1. حق زنان بر بدن شان؛
هر زنی حق مسلم بر کنترول بدنش را باید در اختیار داشته باشد، از جمله انتخاب بر ادامه یا پایان بارداری. اما نبرد بر تصرف و فتح بدن زنان در سراسر جهان مردسالار ادامه دارد. چنان که اگر در غرب، کنترول بر رحم زنان منبع سلطه مردانه بر بدن زنان شمرده می‌شود، اینطرف در شرق کنترول بر پوشش زنان در ایران و افغانستان منبع سلطه بر بدن زنان پنداشته می‌شود. در واقع، مردسالاری در جایی، رمز سلطه بر بدن زنان را کنترول بر رحم آنان گذاشته و در جایی دیگر، حجاب اجباری را منحیث منبع کنترول بر بدن آنان رمزگذاری نموده است. بدن خصوصی‌ترین حریم فردی است که هیچ فرد، گروه، نهاد دینی و دولتی حق دخالت در آن را نباید داشته باشد.
2. وابستگی جنین به بدن مادر؛
جنین تا زمانی‌که در وجود مادر قرار دارد، به‌طور کامل موجود وابسته به بدن اوست و دفاع از حق جنین وابسته و ناتکمیل نباید بر حقوق یک موجود کامل و مستقل اولویت داده شود.
3. مسئله سلامت مادر؛
بارداری ناخواسته؛ به ویژه در موارد تجاوز و مشکلات صحی خطر جدی است که سلامت روانی و جسمی مادر را تحت تهدید قرار میدهد. زنی که در معرض تجاوز قرار می‌گیرد نمیتواند نشانه آن تجاوز را با تولد آن جنین یک عمر با خود حمل کند که او را هر لحظه وادار به به‌خاطر آوردن آن واقعه زننده و وحشتناک می‌کند. تحمیل چنین بارداری به قربانیان تجاوز، خود نوع تجاوز روانی دیگری است که به بار دیگر آن زنان را مجبور میکنند تا بدن‌شان را دستخوش مطالبات یک نهاد مردسالار دولتی قرار دهند. چنانکه هنگام تجاوز جنسی برخلاف میل آن‌ها از آن‌ها خواسته می‌شود که بدن‌شان را برای لذت‌جویی در دسترس متجاوز قرار بدهند.
4. بی‌عدالتی طبقاتی؛
عمدتاً در مسئله ممنوعیت سقط جنین زنان طبقه محروم و فقیر هدف قرار داده شده قربانی می‌شوند. زیرا زنان طبقه ثروتمند، توانایی سقط جنین در سایر کشورها و یا حتا در داخل کشور خود را نیز با پرداخت هزینه هنگفت دارند و می‌توانند با پول‌شان این مانع را نیز از سر راه بردارند. این را میتوان در وضعیت زنان طبقه تهی‌دست و زنان رنگین پوست آمریکا پس از لغو حکم Roe V Wade به مشاهده گرفت. در آلمان نازی و دوران فاشیسم ایتالیا فاشیستی، سقط بارداری خودخواسته برای زنان کارگر و در مجموع خانواده‌های کارگران ممنوع اعلام شد تا نیروی کافی برای ارتش جنگ و نیروی کار فراهم شود. درحالی‌که برای زنان «غیر» یا اقلیت‌هایی چون یهودی و کولی سقط بارداری تشویق و حتا تحمیل می‌گردید.
در کشورهایی مانند السالوادور و برزیل زنان فقیر حتا به دلیل مرگ طبیعی جنین یا نخسان جنین متهم به سقط عمدی شده و مورد محاکمه قرار گرفتند در حالی‌که زنان طبقات بالا با پرداخت پول از این مجازات‌ها معافیت دریافت نمودند.
5. تحمیل مادری اجباری؛
مادری نباید یک امر سیاسی_بیرونی باشد. زیرا کودک حق دارد در شرایطی متولد شود که مادر بتواند با روان آرام و خیال راحت نه تنها شیر خودش را بلکه محبت خود را نیز به او ارائه بتواند. زنی‌که از نگاه روانی آماده فرزندپروری نباشد، و در این شرایط مکلف به پرورش فرزند شود، طبعاً با آن کودک نمیتواند رفتار مناسب و انسانی داشته باشد، این باعث می‌شود هم کودک و هم مادر در آینده با آسیب‌های روانی غیرقابل جبرانی مواجه شوند و زمینه اذیت بخشی از جامعه را فراهم نمایند. هرچند در کشورهای غربی شبیه آمریکا تنها بارداری اجباری است، نه فرزندپروری. اما چند نکته مهم در این رابطه وجود دارد: نخست اینکه مادر هرچند جنین را ناخواسته متولد کند، بعد از تولد به کودکش شدیداً وابسته می‌شود و رها کردن او در پرورشگاه‌ها برای مادر فشارهای جدی روانی را ایجاد می‌نماید. و آن مادر نه می‌تواند کودکش را در پرورش‌گاه رها کند و نه با وجود عدم آمادگی و شرایط وخیم روانی می‌تواند زمینه پرورش نورمال و انسانی او را فراهم سازد. از طرفی دیگر، کودک در میان خانواده بیولوژیکی و نزد مادر بیولوژیکی امنیت بیشتر دارد تا نزد خانواده‌های سرپرست. این موضوع سلامت صحی و روانی کودک را تحت خطر جدی قرار میدهد. این حق مسلم زنان است که انتخاب کنند آیا می‌خواهند مادر شوند یا نه. مادری اجباری حق فردی زنان را نقض نموده و مانع از فراگرفتن یک زندگی نسبتاً اختیاری می‌شود. نظام‌های پدر/مردسالار سکسوالیته یا جنسیت زنان را به تولید مثل گره می‌زنند و توقع دارند زنان رابطه جنسی‌شان را محدود و منحصر به تولید مثل کنند؛ به ویژه حکومت‌های اسلامی و مذهبی میل و حق جنسی زنان را انکار میکنند و آن را در چارچوب ازدواج برای رفع شهوت شوهر و ابزاری برای بارآوری (فرزندان مشترک هم نه بلکه) فرزندان شوهر تعیین می‌نمایند. در این میان زنانی‌که از بارداری به هر عنوانی امتناع می‌ورزند، تحت فشارهای اجتماعی و قضاوت‌های اخلاقی جامعه مواجه می‌گردند. از طرفی دیگر مادری اجباری، زنان لزبین یا همجنس‌گرا، زنان دوجنس‌گرا و زنان ترانس را از این ناحیه که نمی‌توانند یا نمی‌خواهند مادر بیولوژیکی شوند مورد تبعیض و تحقیر قرار میدهد، زیرا آن‌ها اغلباً از انتظارت سنتی تولید مثل خارج استند. در نتیجه ترویج و دفاع از مادری اجباری، این اقلیت‌های جنسی_جنسیتی را تحت سرکوب و فشار گسترده قرار میدهد.
6. حقوق باروری و آگاهی جنسی؛
زنان حق دارند به آگاهی جنسی دسترسی پیدا کنند و دولت مکلف است این آگاهی را از دوره مکتب/مدرسه برای دانش‌آموزان زن باید درنظر بگیرد تا در آینده از راهکاری جلوگیری از بارداری ناخواسته آگاهی لازم را دراختیار داشته باشند. اما در صورت اتفاق افتادن بارداری ناخواسته حق سقط با امن و برخورداری از خدمات تیم مجهز نسائی نیز باید برای‌شان محفوظ دانسته شود.
7. سقط جنین ناامن؛
یکی از بهانه‌های راست‌گرایان و مدافعین حق حیات برای دفاع از لغو حق سقط این است که سقط بارداری باعث قتل نفس انسان می‌شود. و لغو حق سقط جان جنین‌های بیشتری را حفظ می‌کند. اما واقعیت این است که حق سقط بارداری، آمار سقط را در محدوده‌ای کشورها کاهش نمیدهد بلکه باعث افزایش مرگ و میر مادران همچنان می‌گردد. به عبارتی، اگر زنان از سقط امن قانونی برخوردار باشند، تنها جنین‌شان از بین میرود ولی جان خود آن‌ها محفوظ خواهند ماند. بر عکس اگر این حق از زنان سلب شود و سقط در عدم تیم مجرب وعدم وسایل پیشرفته طبی، صورت بگیرد، به تعداد جان جنین‌ها، جان هزاران مادر نیز از دست خواهد رفت. دست راستی‌ها بر این واقعیت واقف‌اند که حاکمیت نظام طبقاتی و به‌ویژه حکومت‌های راست افراطی صدها برابر بیشتر از سقط جنین جان انسانها را با جنگ، فقر، خشونت‌های روانی، خشونت خانوادگی، مواد مخدر، سکته‌های مغزی ناشی از فشارهای مالی، زن‌کشی، و تولید تروریسم چه در نقش ارتش و چه در نقش گروه‌های مسلح غیر دولتی با مرگ مواجه ساخته است. روزانه هزاران نفر در سطح جهان روی حاکمیت همین نظام ناکارآمد و شکننده طبقاتی جان‌های شیرین‌شان را از دست میدهند. دولت‌های ارتجاعی برای توقف این نظام مولد مرگ هیچ‌گونه راهکاری ندارند اما هنگامیکه مسئله کنترول بدن زنان و منفعت طبقاتی آنان پیش می‌آید، مبدل به مدافعین دوآتشه‌ی حق حیات می‌شوند آنهم حیات انسان نه بلکه جنین و سلولی که هنوز مبدل به یک انسان کاملی نشده است. انسان کامل دارای عاطفه، شعور، قدرت احساس درد، رنج، شادی، قابلیت تنفس بدون وابستگی به بدن مادر، گردش خون بدون وابستگی به سیستم حیاتی بدن مادر، سیستم متابولیسمی مستقل از جفت در بدن مادر، است.
زیست‌شناسی می‌گوید که مغز انسان تا ماه‌های اخیر بارداری و حتا بعد از تولد تکامل کافی برای خودآگاهی نمیتواند داشته باشد، و بسیاری از فعالیت‌های مغزی که انسان کامل را از یک جنین متمایز می‌کند بعد از ماه‌های نخست تولد شکل می‌گیرد. به همین دلیل آن‌هایی که سکته میکنند و مغزشان از کار میفتد، حتا اگر قلب آن‌ها بتپد، نمی‌توان آن‌ها را دیگر زنده محسوب کرد. بناءً، فرق اساسی میان انسان و جنین وجود دارد. جنین تا زمانی که در بدن مادر است، انسان نه بلکه سلول وابسته به بدن او شمرده می‌شود و نباید حق حیات او به حق حیات و حقوق فردی مادر اولویت و ارجحیت داده شود.
8. بهرسمیت شناختن این حق در اسناد حقوقی بین‌الملی؛
از حق سقط خودخواسته بارداری در اسناد مختلف بین‌المللی منجمله: کنوانسیون رفع همه اشکال تبعیض؛ کنوانسیون بین المللی جمعیت و توسعه (۱۹۹۴)؛ بیانیه و سند نهایی کنفرانس پکن (۱۹۹۵) منشور حقوق زنان؛ مواضع شورای حقوق بشر سازمان ملل و گزارش‌گران ویژه؛ اهداف توسعه پایدار سازمان ملل به شکل مستقیم و غیر مستقیم دفاع صورت گرفته است.
در نتیجه، حق سقط بارداری، خواه خواسته یا ناخواسته زنان باید بهرسمیت شناخته شود. مادری اجباری صرفاً مسئله باروری نیست، بلکه بر کنترول کامل بر سکسوالیته زنان و حق زیست مستقل آن‌ها بستگی دارد. تاکید ما زنان مدافع سقط جنین بر این است که دفاع از حق تصمیم‌گیری بر بارداری و سکسوالیته زنان دو جنبه اساسی از یک مبارزه واحد برای آزادی زنان است. مبارزه برای بازپس گرفتن این حق نیازمند مبارزه هم زمان علیه سرمایه‌داری و امپریالیسم است تا زمانی که سلطه سرمایه‌داری حاکم است نه تنها آزادی زنان که آزادی همگان در خطر خواهد بود.
به این منابع رجوع شده است:
۱- فاطمه عبدی و همکاران، «تحلیل سیمای کنونی حق سقط جنین در ایالات متحدهٔ آمریکا»، پژوهش‌نامه زنان 12، شمارهٔ 3 (1399): 65-90.
۲- «دیوان عالی آمریکا حکم ۵۰ ساله حق قانونی سقط جنین را لغو کرد»، بی‌بی‌سی فارسی، ۴ تیر ۱۴۰۱
President Trump Reinstates Mexico City Policy and Enforces Hyde Amendment»، 3- The Presidential Prayer Team، Feb 3, 2025
4- Alice Miranda Ollstein, "Trump issues executive orders reviving anti-abortion policies," Politico, January 24, 2025.
5- Doctors Without Borders, "Unsafe Abortion: A Preventable Danger," Doctors Without Borders (MSF), last modified September 28, 2022, https://www.doctorswithoutborders.org/latest/unsafe-abortion-preventable-danger.
6- «ادامه فشارهای دولت ترامپ بر ارائه‌دهندگان خدمات بهداشت باروری»، زاگاه، ۹ بهمن ۱۴۰۳،
https://zaagaah.com/2107
7- TSmerWiX9Vc," YouTube video, 10:23, posted by [LiveNow from FOX]، February 26, 2025, https://youtu.be/TSmerWiX9Vc
8- Jane Doe, "Trump on Abortion: Vetoing a National Ban," Politico, October 1, 2024, https://www.politico.com/news/2024/10/01/trump-abortion-veto-national-ban-00182091
9- Alyn Ware, "Canada, Greenland, Panama, Gaza, and Now Ukraine: Wake up World, Donald Trump Is Coming for You," The Conversation, February 21, 2024, https://theconversation.com/canada-greenland-panama-gaza-and-now-ukraine-wake-up-world-donald-trump-is-coming-for-you-248737
10-"Kremlin Promotes Traditional Values but Leaves Some Battles to the Governors." The Conversation. [Jan, 23, 2025]. https://theconversation.com/kremlin-promotes-traditional-values-but-leaves-some-battles-to-the-governors-246396
11- [Maria Talal and Hala Abdullah]. "The End of Women and Childrenʼs Rights: Outrage as Iraqi Law Allows Child Marriage." The Guardian. 22 Jan 2025. https://www.theguardian.com/global-development/2025/jan/22/women-children-rights-iraqi-law-allows-child-marriage.
12- [Harriet Barber]. "Argentina
Milei government plans to remove femicide from Argentina penal code." The Guardian. 29 Jan 2025. https://www.theguardian.com/world/2025/jan/29/argentina-femicide-womens-rights-law
13- [Lawrence Hurley]. "Trump Built Supreme Court Conservative Majority, Loses." NBC News. [Jan. 3, 2024]. https://www.nbcnews.com/politics/donald-trump/trump-built-supreme-court-conservative-majority-loses-rcna131956.
14- Trump Orders Defunding of K-12 Schools That Promote Radical Gender and Race Indoctrination." New York Post. January 29, 2025. https://nypost.com/2025/01/29/us-news/trump-orders-defunding-of-k-12-schools-that-promote-radical-gender-and-race-indoctrination.
15- جونز، رابرت پی. "چشم‌انداز ملی‌گرایی مسیحی ترامپ برای آمریکا." TIME. ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۵
https://time.com/7019236/trumps-christian-nationalist-america-essay
16- [ Juliet S. Sorensen, Alexandra Tarzikhan, Meredith Heim, Northwestern University]. "El Salvadorʼs Abortion Ban Jails Women for Miscarriages and Stillbirths—Now One Womanʼs Family Seeks International Justice." The Conversation. March. 15, 2021 https://theconversation.com/el-salvadors-abortion-ban-jails-women-for-miscarriages-and-stillbirths-now-one-womans-family-seeks-international-justice-156484
17- "Evidence of Consciousness in Newborns Has Implications for Their Care." New Scientist, January 24, 2024. https://www.newscientist.com/article/mg26234950-100-evidence-of-consciousness-in-newborns-has-implications-for-their-care/
18- Claudia Koonz – Mothers in the Fatherland: Women, the Family and Nazi Politics
19- Victoria De Grazia – How Fascism Ruled Women: Italy, 1922-1945
برگرفته از نشریه هشت مارس شماره ۶۴
آوریل ٢٠٢۵- فروردین ١۴٠۴